علائم و علل کمبود ویتامین آ (A)

بدن برای عملکرد طبیعی خود به ویتامین A نیاز دارد بنابراین وجود این ویتامین در بدن ضروری است. ویتامین A محلول در چربی است یعنی برای جذب مناسب به چربی غذایی نیاز دارد. ویتامین آ قبل از آزاد شدن در جریان خون، در کبد ذخیره می ­شود.

ویتامین آ در هشت گونه از مواد شیمیایی وجود دارد. پزشک از طریق آزمایش خون می­تواند مقدار یک نوع از آن، آلفا نوکوفرول، را در بدن فرد مشخص کند. او با استفاده از این اطلاعات مجموع میزان ویتامین A در بدن فرد را می­سنجد.

مقدار ویتامین A طبیعی در هر لیتر از خون معادل ۱۷-۵.۵ میلی­گرم است. این مقدار در نوزادان زودرس و کودکان زیر ۱۷ سال متفاوت است. همچنین میزان طبیعی ویتامین آ در آزمایشگاه ­های مختلف کمی متغیر است. اگر میزان ویتامین A بزرگسال در هر لیتر از خون کم­تر از ۴ میلی­گرم باشد، معمولا به مکمل احتیاج دارد. سیستم عصبی مرکزی بین مغز و نخاع در تعامل است. اگر میزان ویتامین A در بدن بسیار پایین باشد، آنتی ­اکسیدان کم­تری برای محافظت از این چربی­ ها دارد و عملکرد طبیعی سیستم عصبی مختل می­ شود. )

کمبود ویتامین آ ۸ نشانه و علامت دارد

۱. خشکی پوست

ویتامین آ در تشکیل و ترمیم سلول ­های پوستی اهمیت دارد. همچنین به التهاب ناشی از بعضی مشکلات پوستی کمک می­ کند.

اگر ویتامین آ به اندازه­ ی کافی تامین نشود،اگزما و سایر مشکلات پوستی رخ می ­دهد.

اگزما باعث خشکی، خارش و التهاب پوست می­ شود. براساس چند تحقیق بالینی، آلی­ترتینوئین (دارویی که فعالیت ویتامین آ را انجام می­ دهد) در درمان اگزما موثر است.

در یک تحقیق که طی ۱۲ هفته انجام شد، افراد مبتلا به اگزما هر روز ۴۰-۱۰ میلی­گرم آلی­ترتینوئین مصرف کردند و علائم بیماری در آن­ ها تا ۵۳% کاهش یافت.

یادتان باشد خشکی پوست دلایل مختلف دارد اما ممکن است دلیل بروز آن کمبود مزمن ویتامین آ باشد.

خلاصه ویتامین آ در ترمیم پوست و درمان التهاب نقش مهمی ایفا می­ک ند. کمبود این ماده­ ی مغذی منجر به التهاب پوستی می­ شود.

۲. خشکی چشم

اختلال چشم در بین شناخته ­شده ­ترین مشکلات ناشی از کمبود ویتامین آ قرار دارد.

کمبود ویتامین آ در موارد حاد منجر به از دست دادن بینایی یا از بین رفتن قرنیه می­ شود که بارزترین علامت آن لکه ­های بیتو است.

خشکی چشم، یا عدم توانایی تشکیل اشک، یکی از اولین علائم کمبود ویتامین آ است.

کودکان در هند، آفریقا و جنوب شرقی آسیا که به اندازه­ ی کافی ویتامین آ دریافت نمی­ کنند، بیشتر در معرض خطر خشکی چشم قرار دارند.

مصرف مکمل به بهبود این اختلال کمک می­ کند.

براساس یک تحقیق، دوز بالای ویتامین آ باعث شد شیوع خشکی چشم در کودکان و نوزادانی که به مدت ۱۶ ماه از مکمل استفاده کردند تا ۶۳% کم­تر شود.

خلاصه کمبود ویتامین آ می­ تواند منجر به خشکی چشم، نابینایی یا از بین رفتن قرنیه شود که به آن لکه­ های بیتو هم می­ گویند. یکی از اولین علائم کمبود ویتامین آ عدم تشکیل اشک است.

۳. شب ­کوری

کمبود شدید ویتامین آ می ­تواند منجر به شب­ کوری شود.

براساس چند تحقیق مشاهده ­ای، آمار شب ­کوری در کشورهای درحال توسعه بالاست.

متخصصان بهداشت به ­دلیل همه ­گیری این مشکل برای بهبود وضعیت ویتامین آ در افرادی که در معرض خطر شب­کوری قرار دارند تلاش کرده­اند.

در یک تحقیق، به زنان دچار شب­ کوری مکمل یا غذاهای حاوی ویتامین آ خورانده شد. در هردو مورد وضعیت بهبود یافت. بعد از گذشت ۶ هفته از درمان، سازگاری زنان با تاریکی تا ۵۰% افزایش یافت.

خلاصه مصرف ویتامین آ به اندازه­ ی کافی برای حفظ سلامت چشم ضروری است. خشکی چشم و شب ­کوری در بین اولین علائم کمبود ویتامین آ قرار دارند.

۴. ناباروری و مشکل آبستنی

ویتامین آ نقش مهمی در تولید مثل زنان و مردان ایفا می ­کند و در رشد مناسب نوزاد نیز موثر است.

اگر در آبستن شدن دچار مشکل هستید، کمبود ویتامین آ می­ تواند یکی از دلایل باشد. ممکن است کمبود ویتامین آ باعث ناباروری زنان و مردان شود.

تحقیقات نشان می­ دهد موش ­های مونث دچار کمبود ویتامین آ برای باردار شدن با مشکل روبه ­رو می­ شوند و ممکن است جنین نارسایی مادرزادی داشته باشد.

سایر تحقیقات حاکی از این است که مردان عقیم به دلیل بالا بودن میزان استرس اکسیداتیو در بدن بیشتر به آنتی ­اکسیدان نیاز دارند. ویتامین آ یکی از مواد مغذی است که در بدن نقش آنتی­اکسیدان را ایفا می­ کند.

کمبود ویتامین آ به سقط جنین نیز مربوط است.

در یک تحقیق، میزان مواد مغذی در خون زنانی که تجربه­ی چند سقط جنین داشتند مورد ارزیابی قرار گرفت و نتایج حاکی از این بود که میزان ویتامین آ در بدنشان پایین است.

خلاصه زنان و مردانی که به اندازه­ ی کافی ویتامین آ دریافت نکنند دچار مشکل باروری خواهند شد. کمبود ویتامین آ در والدین منجر به سقط جنین یا نارسایی مادرزادی هم می­ شود.

۵. تاخیر در رشد

رشد کودکانی که به اندازه ­ی کافی ویتامین آ دریافت نکنند به تاخیر می­ افتد. زیرا ویتامین آ برای رشد مناسب بدن انسان ضروری است.

براساس چند تحقیق، مصرف مکمل­ های ویتامین آ (به ­تنهایی یا به همراه سایر مواد مغذی) به رشد بهتر کمک می­ کند. اکثر این تحقیقات روی کودکان کشورهای درحال توسعه انجام شد.

درواقع، براساس یک تحقیق که روی بیش از هزار کودک در اندونزی انجام شد، کودکان دچار کمبود ویتامین آ که طی چهار ماه از مکمل ویتامین آ استفاده کردند، ۰.۱۵ اینچ (۰.۳۹ سانتی­متر) بیشتر از کودکانی که مسکن مصرف کردند رشد داشتند.

با این حال، از مرور تحقیقات چنین برمی ­آید که مصرف مکمل همراه با سایر مواد مغذی بیشتر از مصرف آن به تنهایی روی رشد تاثیر دارد.

به­ طور مثال، امتیاز رشد قد کودکان دچار تاخیر رشد در آفریقا که ویتامین و مواد معدنی متنوع دریافت کردند، نیم امتیاز بهتر از کودکانی بود که فقط از مکمل ویتامین آ استفاده کردند.

خلاصه کمبود ویتامین آ می­ تواند منجر به تاخیر در رشد کودکان شود. استفاده از مکمل در کنار مصرف سایر مواد مغذی بیشتر از مصرف مکمل به تنهایی روی رشد تاثیر دارد.

۶. عفونت حلق و قفسه­ ی سینه

عفونت مکرر، به­ خصوص در حلق یا قفسه­ ی سینه، می­ تواند نشانه ­ی کمبود ویتامین آ باشد.

مکمل­ های ویتامین آ به عفونت دستگاه تنفسی کمک می ­کند اما نتایج تحقیقات ضد و نقیض است.

براساس تحقیقی که روی کودکان اکوادور انجام شد، عفونت دستگاه تنفس در کودکان کم­وزن که هر هفته ۱۰ هزار IU ویتامین آ مصرف می­ کردند نسبت به کودکانی که مسکن دریافت کردند کم­تر بود.

از طرفی، مرور تحقیقات نشان می­ دهد مکمل­ های ویتامین آ خطر بروز عفونت حلق و قفسه ­ی سینه را تا ۸% بالا می­ برند.

محققان پیشنهاد می­ کنند تنها کودکانی که دچار کمبود واقعی ویتامین آ هستند از مکمل استفاده کنند.

به ­علاوه، براساس یک تحقیق که روی افراد مسن انجام شد، بالا بودن میزان پروویتامین آ در خون از بدن دربرابر عفونت­ های دستگاه تنفسی محافظت می ­کند.

خلاصه مصرف مکمل از کودکان کم­وزن دربرابر عفونت محافظت می­ کند اما خطر عفونت را در گروه ­های دیگر بالا می­ برد. بالا بودن ویتامین آ در خون بزرگسالان باعث می­ شود فرد کم­تر دچار عفونت حلق و قفسه­ ی سینه شود.

۷. جای زخم دیرتر التیام پیدا می ­کند

اگر جای زخم بعد از آسیب یا جراحی به­ خوبی ترمیم نمی­ شود، ممکن است فرد دچار کمبود ویتامین آ باشد.

زیرا ویتامین آ در تشکیل کلاژن (مولفه ی مهم پوست سالم) نقش دارد. تحقیقات نشان می­­ دهد استفاده از قرص و آمپول ویتامین آ به تقویت پوست کمک می­ کند.

از تحقیق روی موش ­ها چنین برمی ­آید که خوردن ویتامین آ باعث بهبود تشکیل کلاژن می­ شود. با این­که موش ­ها از استروئید استفاده می­ کردند (که مانع از ترمیم زخم می­ شود)، ویتامین تاثیر خود را گذاشت.

تحقیقات بیشتر روی موش­ ها نشان می­ دهد درمان موضعی پوست با ویتامین آ مانع از تشکیل زخم­ ناشی از دیابت می­ شود.

نتایج تحقیق روی انسان نیز به همین ترتیب است. اندازه­ ی زخم در مردان مسن که جای زخم را با کرم موضعی ویتامین آ درمان کردند ۵۰% بیشتر از کسانی که این کار را انجام ندادند التیام یافت.

خلاصه خوردن و مصرف موضعی ویتامین آ به التیام زخم، به­ خصوص در افرادی که مستعد تشکیل زخم هستند، کمک می ­کند.

۸. آکنه و جوش

از آن­جایی که ویتامین آ در تشکیل پوست و مبارزه با التهاب نقش مهمی ایفا می­ کند، در پیشگیری یا درمان آکنه نیز موثر است.

تحقیقات زیادی کمبود ویتامین آ را به تشکیل آکنه ربط داده ­اند.

براساس یک تحقیق که روی ۲۰۰ بزرگسال انجام شد، میزان ویتامین آ در افراد دچار آکنه ۸۰ میکروگرم کم­تر از کسانی بود که این مشکل را نداشتند.

خوردن و مصرف موضعی ویتامین آ به درمان آکنه کمک می­ کند. تحقیقات نشان می­ دهد کرم ­های حاوی ویتامین آ تعداد آکنه را تا ۵۰% کاهش می ­دهد.

آکوتان شناخته ­شده ­ترین کپسول ویتامین آ است. این دارو در درمان آکنه بسیار موثر عمل می­ کند اما ممکن است چند اثر جانبی شامل تغییر در خلق­وخو و نارسایی مادرزادی را به دنبال داشته باشد.

خلاصه آکنه با کمبود ویتامین آ در ارتباط است. کپسول و کرم موضعی ویتامین آ در درمان آکنه موثرند اما ممکن است عوارض جانبی به دنبال داشته باشند.

خطرات میزان بالای ویتامین آ

ویتامین آ نقش مهمی در سلامت عمومی دارد. با این حال، اگر میزان آن در بدن بیشتر از حد طبیعی باشد، خطرناک است.

معمولا ازدیاد ویتامین آ در بدن، یا مسمومیت ویتامین آ، ناشی از مصرف مکمل­ های قوی ویتامین آ در طولانی­ مدت است. به ­ندرت پیش می­ آید که فرد فقط از طریق مصرف مواد غذایی دچار این مشکل شود.

ویتامین آ اضافی در کبد ذخیره می­ شود و مسمومیت و علائم مختل­ کننده مانند تغییر در بینایی، ورم استخوان­ ها، خشک و زبر شدن پوست، جراحت دهان و گیجی را به دنبال دارد.

به­ خصوص زنان باردار باید حواسشان به میزان مصرف ویتامین آ باشد تا از بروز نارسایی مادرزادی جلوگیری شود.

حتما قبل از شروع مصرف مکمل ویتامین آ با متخصص بهداشت مشورت کنید.

ممکن است بعضی از افراد به دلیل بیماری­ های خاص به مصرف بیشتر ویتامین آ نیاز داشته باشند اما اکثر افراد بزرگسال سالم روزانه به ۹۰۰-۷۰۰ میکروگرم ویتامین آ احتیاج دارند. درحالی­که نیاز کودکان کم­­تر است، زنان شیرده به مقدار بیشتری نیاز دارند.

خلاصه معمولا مسمومیت ویتامین آ ناشی از مصرف زیاد ویتامین در قالب مکمل است. این وضعیت مشکلات جدی نظیر تغییر در بینایی، جراحت دهان، گیجی و نارسایی مادرزادی را به دنبال دارد.

ژنتیک

در اغلب موارد، کمبود ویتامین آ ارثی است.

کسب اطلاعات پیرامون سابقه ­ی خانوادگی باعث می­ شود تشخیص بعضی بیماری­ های نادر و ارثی آسان­تر شود. آبتالیپوتنینمی مادرزادی و کمبود ویتامین A ارثی دو بیماری مزمن هستند که منجر به کاهش شدید میزان ویتامین A در فرد می­ شوند.

بیماری

همچنین ممکن است فرد درنتیجه ­ی بعضی بیماری­ ها که جذب چربی را به شدت کاهش می ­دهد دچار کمبود ویتامین A شود. زیرا بدن برای جذب مناسب ویتامین A به چربی نیاز دارد.

ازجمله­ ی این بیماری­ ها می­ توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پانکراتیت مزمن
• بیماری سلیاک
• بیماری کلستاز کبد

کمبود ویتامین A در بین نوزادان و کودکان زودرس که وزنشان در بدو تولد پایین است و چربی کمی دارند نیز شایع است.

به­ خصوص کودکان زودرس در معرض خطر قرار دارند زیرا اگر دستگاه گوارش نارس باشد، عمل جذب چربی و ویتامین A مختل می­ شود.

همچنین ممکن است کمبود ویتامین A در این نوزادان منجر به کم ­خونی همولیتیک شود که گلبول قرمز را از بین می­برد.

چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟

کمبود شدید ویتامین آ می تواند نشان­دهنده­ ی بیماری زمینه ­ای باشد. آزمایشات بیشتر به تشخیص علت و گزینه ­های درمان کمک می­کند.

گزینه­ های درمان کدام است؟

در اغلب موارد، مصرف مکمل موثر واقع می­شود.

نوزادان و کودکان زودرس

درحال حاضر مکمل ویتامین A ازطریق قرار دادن لوله در شکم به نوزاد داده می ­شود. در صورت لزوم، می­توان مکمل را تزریق نمود.

درحالی­که یک دوز از ویتامین آ میزان آن را در خون به ­اندازه­ ی کافی افزایش می ­دهد، ممکن است چند دوز از آن مورد نیاز باشد.

کودکان و بزرگسالان

کودکان و بزرگسالانی که به دلیل بیماری ارثی دچار کمبود ویتامین A هستند به مکمل ویتامین آ با دوز بالا احتیاج دارند.

مصرف مکمل مانع از پیشرفت بیماری می­ شود. اگر کمبود ویتامین A به ­موقع تشخیص داده شود، فرد دچار علائم عصبی نخواهد شد.

ویتامین آ در رژیم غذایی

احتمال کمبود ویتامین آ در فرد بعید است مگر این­که دچار بیماری زمینه ­ای مزمن و بیماری ژنتیکی باشد یا چربی موجود در رژیم غذایی او به­ شدت پایین باشد. بقیه ­ی افراد معمولا به مصرف مکمل احتیاج ندارند.

ویتامین A در انواع مواد غذایی به وفور یافت می­ شود. بدن نمی­ تواند این ویتامین را تولید کند بنابراین باید از طریق مواد غذایی یا مصرف مکمل آن را تامین کرد.

ازجمله غذاهای حاوی ویتامین A می­ توان به موارد زیر اشاره کرد:

• روغن سبزیجات مانند روغن جوانه­ ی گندم، روغن بادام­ زمینی و روغن زیتون
• آجیل، تخمه
• غلات کامل
• شیر
• اکثر سبزیجات شامل اسفناج، چغندر برگی، فلفل قرمز و آووکادو

عوارض کمبود ویتامین A

فرد نباید بیش از اندازه از مکمل­ ویتامین­­ه ای محلول در چربی، شامل ویتامین آ، دی، ای و کا استفاده کند.

افزایش میزان ویتامین ای منجر به خونریزی غیرعادی، درد عضلات، اسهال و استفراغ می­ شود. خونریزی خطر سکته و مرگ را بالا می­برد.

مصرف زیاد ویتامین ای با داروهای رقیق­ کننده ­ی خون، مانند وارفارین و داروهای شیمی­ درمانی، نیز تداخل پیدا می­ کند.

فرد باید تمام مکمل و ویتامین­ هایی را که مرتب مصرف می ­کند با پزشک در میان بگذارد. بیشتر از دوز پیشنهادی از مکمل استفاده نکنید مگر این­که به توصیه­ ی پزشک باشد.

اگر فرد بزرگسال دچار کمبود ویتامین ای است، احتمالا از بیماری مزمن یا ژنتیکی رنج می­برد. فرد باید از پزشک کمک بگیرد.

اگر دلیل کمبود ویتامین ای مصرف رژیم غذایی کم ­چرب است، می­توان با افزودن چربی به رژیم غذایی این مشکل را برطرف کرد.

تداوم مصرف مکمل ویتامین ای برای جلوگیری از پیشرفت بیماری و بروز عوارض ضروری است. اگر کمبود ویتامین ای در فرد به­ موقع تشخیص داده شود و تحت درمان منظم قرار بگیرد، به وضعیت مطلوب دست خواهد یافت.