عدم تحمل لاکتوز چیست؟
لاکتوز یک دی ساکارید است، به این معنی که از دو قند گلوکز و گالاکتوز تشکیل شده است. این قند به طور طبیعی در محصولات لبنی وجود دارد و بدن برای جذب این دی ساکارید نیاز به شکستن آن به وسیله ی آنزیم لاکتاز دارد، بنابراین در کمبود لاکتاز، لاکتوز به صورت هضم نشده به روده می رسد و سوء جذب لاکتوز در دستگاه گوارش باعث ایجاد درد شکمی، نفخ، تولید گاز و یا اسهال می شود که به این حالت “عدم تحمل لاکتوز” می گویند. لاکتوز به طور طبیعی در شیر مادر وجود دارد و معمولا همه ی شیرخواران (به جز موارد معدودی) توانایی هضم این قند را دارند و به مرور زمان که کودک بزرگ می شود میزان این آنزیم در بدن کمتر و کمتر خواهد شد.
و حالا اگر فکر می کنید تنها شما هستید که بعد از مصرف شیر دچار نفخ می شوید باید بگوییم تقریبا 70 درصد جمعیت جهان لاکتاز کافی ندارند و همین موضوع باعث می شود علائم عدم تحمل لاکتوز در این افراد بروز کند!
دقت کنید که ممکن است فردی قبل از جراحی های دستگاه گوارش قادر به تحمل لاکتوز باشد اما بعد از جراحی عدم تحمل به لاکتوز ایجاد شود.
چند نوع عدم تحمل لاکتوز داریم؟
دو نوع عدم تحمل لاکتوز وجود دارد:
نوع اولیه: عمده ترین نوع عدم تحمل لاکتوز می باشد که در آن تولید لاکتاز به دلیل افزایش سن کاهش می یابد. این نوع از عدم تحمل تا حدی به ژنتیک بستگی دارد و در برخی جمعیت ها بیشتر است.
بررسی ها نشان داده اند 5 تا 17 درصد از اروپایی ها، 44 درصد از آمریکایی ها و 60 تا 80 درصد از آسیایی ها و آفریقایی ها به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستند.
نوع ثانویه: شیوع کمتری دارد و به دلیل یک بیماری مثل گاستروانتریت و یا سلیاک ایجاد می شود. معمولا این مورد به دلیل این است که التهاب دیواره ی دستگاه گوارش باعث کاهش تولید لاکتاز می شود.
علائم
علائم کلی شامل نفخ، کرامپ شکمی، گاز در دستگاه گوارش و اسهال می باشد. اکنون به توضیح مختصر برخی از این علائم می پردازیم.
1- درد شکمی و نفخ: لاکتوزی که به صورت هضم نشده به کولون می رسد، توسط میکروفلور روده تخمیر می شود! در جریان این تخمیر مقدار زیادی گاز هیدروژن، متان و CO2 تولید می شود و نفخ ایجاد می کند. هر چقدر حساسیت فرد به لاکتوز بیشتر باشد نفخ ایجاد شده بعد از خوردن لبنیات نیز بیشتر خواهد بود.
2- اسهال: لاکتوز هضم نشده و اسیدهای چرب کوتاه زنجیری که توسط باکتری های کولون بعد از تخمیر لاکتوز تولید شده اند باعث می شوند روده آب بیشتری به سمت خود بکشد و حجم مدفوع افزایش پیدا کرده و گاها اسهال ایجاد شود.
3- تولید گاز بیشتر: به دلیل تخمیر لاکتوز
4- یبوست: درست است که گفتیم اسهال یکی از علائم عدم تحمل لاکتوز است ولی جالب است بدانید ندرتا در بعضی افراد یبوست ایجاد می شود! به خاطر دارید درباره ی تولید گاز متان در اثر تخمیر باکتریایی لاکتوز صحبت کردیم؟ این گاز می تواند سرعت عبور مواد را در روده کاهش داده و باعث ایجاد یبوست شود.
5- عدم تحمل لاکتوز ممکن است علائم غیر روده ای مثل خستگی، سردرد، عدم تمرکز، درد عضلات و مفاصل، زخم دهانی، اگزما و اختلال در دفع ادرار هم داشته باشد اما باتوجه به اینکه خیلی کمتر اتفاق می افتند بهتر است بیشتر به علائم دستگاه گوارشتان توجه کنید.
کدام مواد غذایی حاوی لاکتوز هستند؟
انواع شیر (گاو، بز، انسان و …)- ماست- پنیر- بستنی- کره- خامه (در مقادیر بسیار کم)
و غذاهایی که ممکن است در ترکیبات آن از محصولات لبنی استفاده شده باشد:
بیسکوییت و کیک ها- شکلات های آب شده- غلات صبحانه- غذاهای آماده- چیپس سیب زمینی، آجیل های طعم دار- دسر ها
وجود این ترکیبات در محصولات نشان دهنده ی وجود لاکتوز در آن محصول می باشد:
شیر، پودر شیر خشک، وی، پروتئین وی کنسانتره، کازئین شیر، پنیر، خامه و …
*دقت کنید که لاکتالبومین، لاکتات، لاکتیک اسید جزء دسته ی مواد حاوی لاکتوز محسوب نمی شوند.
حالا که این علائم را دارم چه کار باید بکنم؟
به دلیل اینکه این علائم می توانند با برخی بیماری های دیگر مشترک باشند حتما قبل از محدود کردن لبنیات برای تشخیص صحیح به یک متخصص مراجعه کنید.
همه ی مواد لبنی حاوی لاکتوز هستند اما وجود عدم تحمل لاکتوز نمی تواند به این معنی باشد که فرد باید تمامی محصولات حاوی لاکتوز را از رژیم غذایی خود حذف کند. ممکن است فردی که به عدم تحمل لاکتوز مبتلاست بتواند در چای خود شیر بریزد و دچار عارضه ای نشود اما نتواند غلات صبحانه ی خود را با شیر بخورد! معمولا افرادی که عدم تحمل لاکتوز کمی دارند می توانند در حد یک واحد لبنیات (یک لیوان شیر) را در روز تحمل کنند، مخصوصا اگر نوشیدن این یک لیوان به صورت جرعه جرعه باشد و در طول روز تقسیم شود. به هر حال مطالعات نشان داده اند حدود 12 گرم لاکتوز منقسم در طول روز می تواند در این افراد قابل تحمل باشد.
معمولا لبنیات تخمیر شده مثل ماست یا پنیر خیلی بهتر از شیر و بستنی تحمل می شوند، پس این افراد می توانند برای تامین نیاز کلسیم روزانه از این محصولات استفاده کنند.
علاوه بر این برخی محصولات لبنی دیگر مقدار بسیار پایینی لاکتوز دارند، مثلا کره در هر 20 گرم تنها 0.1 گرم لاکتوز دارد.
در حال حاضر محصولات بدون لاکتوز مانند شیر بدون لاکتوز نیز در بازار وجود دارد که افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می توانند از این محصولات بدون ایجاد عارضه استفاده نمایند.
* اگر علائم به حدی شدید بود که فرد قادر به مصرف هیچ محصول لبنی نبود و یا تمایلی به مصرف شیر بدون لاکتوز نداشت، استفاده از مکمل کلسیم برای تامین کلسیم روزانه و جلوگیری از پوکی استخوان لازم است.
افزایش تماس با لاکتوز
اگر عدم تحمل لاکتوز دارید مصرف مداوم و مقادیر کم لاکتوز به صورت روزانه می تواند شرایط شما را بهتر کند. ابتدا پیشنهاد می شود از مقادیر بسیار کم (مثلا دو قاشق غذاخوری) شیر در روز شروع کنید و سپس در صورت تحمل مقدار آن را افزایش دهید.
جالب است که در یک مطالعه قدرت تحمل لاکتوز در 9 نفر از افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز بعد از مصرف روزانه ی آن به مدت 16 روز 3 برابر شد!
پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها
پروبیوتیک ها باکتری هایی هستند که در حفظ سلامت بدن نقش دارند. پری بیوتیک ها نوعی فیبر هستند که به عنوان غذا توسط این باکتری ها مصرف شده و باعث زنده ماندن آنها می شوند. در برخی مطالعات کوچک نشان داده شده است هم پروبیوتیک ها و هم پری بیوتیک ها در کاهش عدم تحمل به لاکتوز موثر بوده اند.
یکی از موثرترین پروبیوتیک ها بیفیدوباکتری است که معمولا در مکمل ها و یا ماست پروبیوتیک یافت می شود.
