گرمازدگی چیست؟
گرمازدگی وضعیتی است که در اثر گرمای بیش از حد بدن، معمولاً در نتیجه فعالیت بدنی یا قرار گرفتن طولانی مدت در معرض دمای بالا، ایجاد می‌شود. گرمازدگی، جدی‌ترین شکل آسیب گرمایی است و در صورتی رخ می‌دهد که دمای بدن ما به ۴۰ درجه سانتیگراد یا بالاتر برسد. این عارضه بیشتر در ماه‌های فصل تابستان دیده می‌شود.
گرمازدگی نیاز به درمان اورژانسی دارد و درصورت عدم درمان به موقع می‌تواند به سرعت به مغز، قلب، کلیه‌ها و ماهیچه‌ها آسیب برساند. هرچه درمان بیشتر به تعویق بیفتد، آسیب شدیدتر و خطر بروز عوارض جدی یا مرگ افزایش می‌یابد.
دمای مرکزی بدن چیست؟
دمای مرکزی بدن، دمای اندام‌های داخلی، مانند کبد، است که در عمق بدن قرار دارند. بدن ما دمای خود را در محدوده ۳۶.۵ تا ۳۸.۵ درجه سانتیگراد حفظ می‌کند. این محدوده دمایی است که برای فرآیندهای متابولیک بدن بسیار مساعد است.
معمولا دمای مرکزی بدن ۱ تا ۲ درجه بالاتر از دمای محیطی است و از طریق رکتال (مقعدی) اندازه‌گیری می‌شود.
برخلاف دمای محیطی که به دلیل نزدیکی به محیط خارجی، نوسانات بیشتری دارد، دمای مرکزی نسبتاً ثابت نگه داشته می‌شود. هنگامی که دمای مرکزی بدن بیش از حد معینی کاهش یا افزایش یابد، بدن قادر به حفظ یکپارچگی فیزیولوژیکی خود نیست و عملکرد طبیعی بدن به سرعت کاهش یافته که باعث آسیب شدید به سلول‌ها و در صورت عدم درمان به موقع در نهایت منجر به مرگ می‌شود.
علائم گرمازدگی کدامند؟
علائم و نشانه‌های گرمازدگی عبارتند از:
دمای بالای بدن: دمای مرکزی بدن 40 درجه سانتیگراد یا بالاتر، علامت اصلی گرمازدگی است.
تغییر وضعیت ذهنی یا رفتار: گیجی، بی‌قراری، گفتار نامفهوم، تحریک‌پذیری، هذیان، تشنج و کما، همگی می‌توانند ناشی از گرمازدگی باشند.
تغییر در تعریق: در گرمازدگی ناشی از هوای گرم، پوست در لمس گرم و خشک است. با این حال، در گرمازدگی ناشی از ورزش شدید، ممکن است پوست خشک یا کمی مرطوب باشد.
تهوع و استفراغ.
پوست برافروخته.
تنفس سریع.
ضربان قلب سریع: استرس گرمایی باعث می‌شود نبض به میزان قابل توجهی افزایش یابد، زیرا بدن تلاش می‌کند با افزایش ضربان قلب، بدن را خنک کند.
سردرد: ممکن است در سر احساس ضربان داشته باشیم.
کمک‌های اولیه در برخورد با فرد گرمازده
اگر فکر کنیم فردی ممکن است دچار گرمازدگی شده باشد، باید فوراً به دنبال دریافت کمک پزشکی باشیم و با اورژانس تماس بگیریم.
برای درمان فرد مبتلا به گرمازدگی باید اقدامات زیر را انجام دهیم:
با 115 تماس بگیریم.
تا رسیدن خدمات فوریت‌های پزشکی (اورژانس) در کنار فرد بمانیم.
فرد را به یک قسمت سایه‌دار و خنک منتقل و لباس‌های رویی او را خارج کنیم.
به کمک روش‌های زیر، فرد را به سرعت خنک کنیم:
o در صورت امکان با آب سرد یا حمام یخ
o مرطوب کردن پوست
o قرار دادن پارچه مرطوب سرد روی پوست
o خیس کردن لباس با آب خنک
برای سرعت بخشیدن به خنک شدن، هوا را در اطراف فرد به جریان بیاندازیم.
پارچه مرطوب سرد یا یخ را روی سر، گردن، زیر بغل و کشاله ران قرار دهیم.
علل گرمازدگی
گرمازدگی می‌تواند در نتیجه موارد زیر رخ دهد:
قرار گرفتن در معرض یک محیط گرم: قرار گرفتن در هوای گرم و مرطوب، به ویژه برای دوره‌های طولانی، منجر به افزایش دمای مرکزی بدن می‌شود. این نوع گرمازدگی اغلب در افراد مسن و مبتلایان به بیماری‌های مزمن رخ می‌دهد.
فعالیت شدید: هر فردی که در هوای گرم ورزش یا کار می‌کند، ممکن است دچار گرمازدگی ناشی از فعالیت شود، اما اگر به دمای بالا عادت نداشته باشیم، این احتمال بیشتر می‌شود.
موارد زیر می‌تواند احتمال گرمازدگی را بیشتر کند:
پوشیدن لباس زیاد از تبخیر عرق و خنک شدن بدن جلوگیری می‌کند.
نوشیدن الکل می‌تواند بر توانایی بدن برای تنظیم دما تأثیر بگذارد.
کم آبی بدن به علت ننوشیدن آب کافی برای جبران مایعات از دست رفته در اثر تعریق.
بیشتر بخوانید: اهمیت نوشیدن آب کافی در چیست؟
عوامل خطر گرمازدگی
هر کسی ممکن است دچار گرمازدگی شود، اما عوامل متعددی خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهند:
سن: توانایی ما برای مقابله با گرمای شدید به قدرت سیستم عصبی مرکزی‌مان (شامل مغز و نخاع) بستگی دارد. در افراد بسیار جوان، سیستم عصبی مرکزی به طور کامل تکامل نیافته و در بزرگسالان بالای 65 سال، سیستم عصبی مرکزی شروع به زوال می‌کند، در نتیجه باعث می‌شود بدن کمتر بتواند با تغییرات دمای محیط مقابله کند. بنابراین این دو گروه سنی معمولاً بیشتر در معرض خطر کم‌آبی هستند.
ورزش در هوای گرم: آموزش نظامی و شرکت در ورزش‌هایی مانند فوتبال یا دویدن طولانی مدت در هوای گرم می‌تواند منجر به گرمازدگی شود.
قرار گرفتن ناگهانی در هوای گرم: مانند موج گرمای اوایل تابستان یا سفر به منطقه‌ای با آب و هوای گرم‌تر. در چنین شرایطی باید سعی کنیم فعالیت را حداقل برای چند روز محدود کرده تا به خود اجازه دهیم با این تغییرات سازگار شویم. با این حال، تا زمانی که چندین هفته با دمای بالاتر تطابق پیدا نکنیم، ممکن است همچنان در معرض خطر گرمازدگی باشیم.
نبود سیستم تهویه مطبوع: در هوای گرم پایدار، تهویه مطبوع موثرترین راه برای خنک کردن و کاهش رطوبت محیط است.
داروهای خاص: برخی از داروها، مانند بعضی از داروهای کاهنده فشار یا ضدافسردگی‌ها، بر توانایی بدن برای حفظ آب و پاسخ به گرما تأثیر می‌گذارند.
برخی از بیماری‌های مزمن: مانند بیماری‌های قلبی یا ریوی، ممکن است خطر گرمازدگی را افزایش دهند. علاوه براین چاق بودن، کم‌تحرکی و سابقه گرمازدگی قبلی نیز می‌تواند زمینه‌ساز بروز گرمازدگی باشد.
عوارض گرمازدگی چیست؟
گرمازدگی بسته به مدت زمان بالا بودن دمای بدن می‌تواند منجر به عوارض متعددی شود. عوارض شدید عبارتند از:
آسیب اندام‌های حیاتی: بدون درمان مناسب سریع برای کاهش دمای بدن، گرمازدگی می‌تواند باعث ایجاد تورم در مغز یا سایر اندام‌های حیاتی و احتمالاً آسیب دائمی آنها شود.
مرگ. بدون درمان سریع و کافی، گرمازدگی می‌تواند کشنده باشد.
پیشگیری از گرمازدگی
گرمازدگی قابل پیش‌بینی و پیشگیری است. برای جلوگیری از گرمازدگی در هوای گرم:
لباس‌های گشاد و سبک بپوشیم: پوشیدن لباس‌های زیاد یا تنگ به بدن اجازه خنک شدن مناسب را نمی‌دهد.
در برابر آفتاب سوختگی از خود محافظت کنیم: آفتاب سوختگی بر توانایی بدن برای خنک شدن تأثیر می‌گذارد، بنابراین باید با استفاده از کلاه لبه پهن، عینک آفتابی و کرم ضد آفتاب با فاکتور محافظتی (SPF) حداقل 30 از خود در برابر آفتاب محافظت کنیم. باید کرم ضدآفتاب را به میزان کافی استفاده و هر دو ساعت یکبار، یا با دفعات بیشتر اگر شنا کردیم یا تعریق داشته‌ایم، آن را تجدید کنیم.
به مقدار زیاد مایعات بنوشیم: مصرف آب به میزان کافی به بدن کمک می‌کند تا با تعریق، دمای بدن را در حالت طبیعی حفظ کند.
حواسمان به داروهای مصرفی خود باشد: اگر دارویی مصرف می‌کنیم که می‌تواند بر توانایی بدن برای هیدراته ماندن و دفع گرما تأثیر بگذارد، باید مراقب مشکلات مربوط به گرما باشیم.
هرگز کسی را در ماشین پارک شده رها نکنیم: این کار یکی از علل شایع مرگ و میر ناشی از گرما در کودکان است. وقتی ماشین در زیر آفتاب پارک می‌شود، دمای ماشین می‌تواند در عرض 10 دقیقه بیش از 11 درجه سانتیگراد افزایش یابد. رها کردن شخص در ماشین پارک شده در هوای گرم، حتی اگر شیشه‌ها پایین باشد یا ماشین در سایه پارک باشد، بی‌خطر نیست.
از فعالیت شدید در گرم‌ترین ساعات روز خودداری کنیم: اگر نمی‌توانیم در هوای گرم از فعالیت شدید اجتناب کنیم، باید به میزان کافی مایعات بنوشیم و به طور مکرر در یک مکان خنک استراحت کنیم. باید سعی کنیم ورزش یا کار فیزیکی را برای ساعات خنک‌تر روز، مانند صبح زود یا عصر، برنامه‌ریزی کنیم.
