تجمع چربی در کبد به دلایل مختلفی رخ می‌دهد که عبارتند از:
بیماری کبد چرب غیرالکلی: شایع‌ترین علت تجمع چربی در کبد است که در ادامه‌ی مطلب، درباره‌ی آن بیشتر توضیح می‌دهیم.
بیماری کبدی مرتبط با الکل: مصرف بیش از حد الکل ممکن است منجر به تجمع چربی در کبد و نیز تخریب کبد و آسیب عملکرد آن شود. در صورت نوشیدن الکل و داشتن عوامل خطری چون اضافه وزن، ممکن است هم‌زمان به بیماری کبد چرب غیرالکلی و بیماری کبد مرتبط با الکل مبتلا باشیم.
لیپودیستروفی: اختلالاتی که باعث می‌شود بدن نتواند چربی را به درستی استفاده یا ذخیره کند.
کاهش وزن سریع یا سوءتغذیه
مصرف برخی از داروها، از جمله کورتیکواستروئیدها، داروهای مورد استفاده در درمان ویروس نقص سیستم ایمنی انسان (HIV)، استروژن‌ها، بعضی داروهای خاصی که برای درمان سرطان استفاده می‌شوند و غیره.
قرار گرفتن در معرض برخی از سموم
بیماری‌های ژنتیکی نادر، مانند بیماری ویلسون (یک اختلال ژنتیکی که از دفع مس اضافی از بدن جلوگیری می‌کند و باعث تجمع مس در کبد، مغز، چشم‌ها و سایر اندام‌ها می‌شود. در صورت عدم درمان، سطح بالای مس می‌تواند باعث آسیب ارگان‌های بدن و مرگ شود.)
در این مطلب می‌خواهیم با بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) آشنا شویم که به آن بیماری کبد چرب می‌گویند.
بیماری کبد چرب چیست؟
به تجمع چربی اضافی در کبد، بیماری کبد چرب گفته می‌شود. این تجمع چربی ناشی از مصرف زیاد الکل نیست. تجمع چربی در کبد به دنبال مصرف زیاد الکل، بیماری کبدی مرتبط با الکل است.
بیماری کبد چرب شامل دو نوع: کبد چرب غیرالکلی (NAFL) و استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH) است.
کبد چرب غیرالکلی به معنی تجمع چربی در کبد بدون التهاب یا آسیب یا با آسیب کبدی کم است. این اختلال معمولاً پیشرفت نمی‌کند، با این حال، می‌تواند باعث بزرگ شدن کبد و بروز درد شود.
در استئاتوهپاتیت غیرالکلی علاوه بر تجمع چربی، کبد ملتهب و آسیب‌دیده است. التهاب و آسیب کبدی می‌تواند باعث فیبروز یا اِسکار کبد و پیشرفت بیماری به سمت سیروز کبدی شود. در سیروز، کبد زخمی و به طور دائم آسیب‌دیده است. این بیماری، نوع تهاجمی بیماری کبد چرب است.
بیماری کبد چرب (غیرالکلی) شایع‌ترین شکل بیماری مزمن کبدی است که شیوع آن به طور فزاینده‌ای در سراسر جهان رو به افزایش است.
علت بیماری کبد چرب
کارشناسان هنوز در حال بررسی علل بیماری کبد چرب هستند. تحقیقات نشان می‌دهد که وضعیت سلامتی فرد، ژن‌ها، رژیم غذایی و وضعیت دستگاه گوارش ممکن است احتمال ابتلا به بیماری کبد چرب را افزایش دهد.
وضعیت سلامتی فرد
در صورت داشتن شرایط زیر، احتمال ابتلا به بیماری کبد چرب در فرد بیشتر است:
اضافه وزن یا چاقی
مقاومت به انسولین یا دیابت نوع 2
سطح غیرطبیعی چربی در خون که شامل موارد زیر است:
سطح بالای تری‌گلیسیرید
سطح غیرطبیعی کلسترول: کلسترول تام بالا، کلسترول بد (LDL) بالا یا کلسترول خوب (HDL) پایین
سندرم متابولیک: سندرم متابولیک یا سندرم مقاومت به انسولین که به وجود سه مورد یا بیشتر از این اختلالات گفته می‌شود:
اندازه دور کمر زیاد (دور کمر بیشتر از 88 سانتیمتر برای خانم‌ها و بیشتر از 102 سانتیمتر برای آقایان)
تری‌گلیسیرید بالا
سطح پایین کلسترول خوب (HDL)
فشار خون بالا
سطح بالای قند خون
سندرم متابولیک خطر بیماری قلبی و دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد.
داشتن تعداد بیشتری از موارد بالا، احتمال ابتلای فرد به استئاتوهپاتیت غیرالکلی را افزایش می‌دهد. کاهش وزن ممکن است باعث تغییر استئاتوهپاتیت غیرالکلی به کبد چرب غیرالکلی و افزایش وزن مجدد، ممکن است باعث تغییر کبد چرب غیرالکلی به استئاتوهپاتیت غیرالکلی شود.
ژن‌ها
محققان دریافته‌اند که برخی ژن‌ها ممکن است احتمال ابتلا به بیماری کبد چرب را افزایش دهند. مطالعه بر روی ژن‌هایی که ممکن است در بروز بیماری کبد چرب نقش داشته باشند، ادامه دارد.
رژیم غذایی و وضعیت دستگاه گوارش
محققان در حال بررسی این موضوع هستند که آیا رژیم‌های غذایی سرشار از فروکتوز (قندی که معمولاً به نوشیدنی‌ها و غذاهای شیرین اضافه می‌شود) می‌تواند خطر ابتلا به بیماری کبد چرب را افزایش دهند؟
دانشمندان همچنین به رابطه بین بیماری کبد چرب و میکروبیوم (باکتری‌های موجود در دستگاه گوارش) پی برده‌اند. مطالعات، نشان‌دهنده‌ی تفاوت‌هایی بین میکروبیوم افراد مبتلا به بیماری کبد چرب و افرادی که این بیماری را ندارند، است.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری کبد چرب هستند؟
بیماری کبد چرب می‌تواند افراد را در هر سنی، حتی در سنین کودکی، تحت تاثیر قرار دهد.
بیماری کبد چرب معمولا در افراد چاق و مبتلایان به اختلالات مرتبط با چاقی، مانند دیابت نوع ۲ شایع‌تر است. مطالعات نشان می‌دهد که یک سوم تا دو سوم مبتلایان به دیابت نوع ۲، بیماری کبد چرب غیرالکلی دارند. همچنین، تحقیقات نشان می‌دهد که بیماری کبد چرب در ۷۵٪ از افراد با اضافه وزن و در بیش از ۹۰٪ از افراد با چاقی شدید، وجود دارد.
شاخص توده بدنی (BMI) ابزاری است که بیشتر برای تخمین و غربالگری اضافه وزن و چاقی در بزرگسالان استفاده می‌شود. اندازه‌گیری BMI بر اساس وزن نسبت به قد صورت گرفته و نتایج به ترتیب زیر تفسیر می‌شود:
BMI
وزن طبیعی یا سالم 18.5 تا 24.9
اضافه وزن 25 تا 29.9
چاق 30 تا 39.9
چاقی شدید 40 یا بیشتر
علائم کبد چرب
معمولاً بیماری کبد چرب (شامل کبد چرب غیرالکلی (NAFL) و استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH))، یک بیماری خاموش با علائم خفیف یا بدون علائم است. حتی اگر به دلیل NASH دچار سیروز شویم، باز هم ممکن است هیچ علائمی نداشته باشیم.
در صورت داشتن علامت، این علائم ممکن است شامل احساس خستگی یا ناراحتی در قسمت بالای سمت راست شکم باشد.
عوارض بیماری کبد چرب چیست؟
افراد مبتلا به بیماری کبد چرب ممکن است دچار عوارض کبدی یا سایر مشکلات سلامتی شوند.
عوارض کبدی
هرچند که احتمال بروز عوارض کبدی در مبتلایان به کبد چرب غیرالکلی (NAFL) بیشتر از سایر افراد نیست، اما خطر بروز سایر مشکلات سلامتی در این افراد بیشتر است.
مبتلایان به استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH) ممکن است دچار عوارض کبدی مانند سیروز و سرطان کبد شوند. چنانچه سیروز منجر به نارسایی کبد شود، ممکن است پیوند کبد ضروت یابد.
سایر مشکلات سلامتی
مبتلایان به بیماری کبد چرب در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به برخی مشکلات سلامتی از جمله موارد زیر هستند:
بیماری قلبی عروقی، که شایع ترین علت مرگ در مبتلایان به بیماری کبد چرب است.
دیابت نوع 2
سندرم متابولیک
برخی اختلالات مرتبط با سندرم متابولیک، مانند فشار خون بالا و سطح غیرطبیعی چربی‌ها (کلسترول و تری‌گلیسیرید) در خون.
تشخیص بیماری کبد چرب
پزشک با بررسی شرح حال، انجام معاینه فیزیکی و درخواست بعضی آزمایش‌ها، بیماری کبد چرب، شامل کبد چرب غیرالکلی (NAFL) و استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH)، را تشخیص می‌دهد.
بررسی شرح حال و سابقه‌ی پزشکی
پزشک سابقه‌ی ابتلا به اختلالاتی که احتمال بیماری کبد چرب را افزایش می‌دهد، بررسی می‌نماید. این اختلالات عبارتند از:
اضافه وزن یا چاقی
مقاومت به انسولین یا دیابت نوع 2
سطح بالای تری‌گلیسیرید یا سطح غیرطبیعی کلسترول خون
سندرم متابولیک
همچنین، پزشک در مورد عواملی مانند رژیم غذایی و موارد مربوط به سبک زندگی که ممکن است ما را در معرض ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی قرار دهد، سوالاتی را مطرح می‌کند. این موارد شامل بی‌تحرکی، داشتن رژیم غذایی سرشار از قند یا نوشیدن نوشیدنی‌های شیرین است.
معمولا پزشک در مورد علل زمینه‌ساز برای سایر بیماری‌های کبدی یا تجمع چربی در کبد از ما سوال خواهد پرسید. مثلا با پرسش در مورد مصرف الکل درمی‌یابد که آیا تجمع چربی در کبد، نشانه بیماری کبدی مرتبط با الکل است یا بیماری کبد غیرالکلی.
معاینه فیزیکی
در طول معاینه فیزیکی، پزشک وزن و قد ما را برای محاسبه شاخص توده بدنی (BMI) ارزیابی می‌کند. پزشک موارد زیر را نیز بررسی می‌کند:
بزرگ شدن کبد
علائم مقاومت به انسولین، مانند لکه‌های پوستی تیره روی بند انگشت، آرنج و زانو
علائم سیروز، مانند بزرگ شدن طحال، آسیت (تجمع مایع در حفره شکم) و تحلیل عضلات
آزمایش‌ها
در صورت افزایش سطح آنزیم‌های کبدی، ممکن است پزشک احتمال ابتلا به بیماری کبد چرب را در نظر بگیرد. گاهی پزشک برای بررسی سایر علل افزایش‌دهنده سطح آنزیم‌های کبدی، درخواست آزمایش‌های تکمیلی می‌نماید.
پزشک ممکن است از روش‌های تصویربرداری زیر برای کمک به تشخیص بیماری کبد چرب استفاده کند:
سونوگرافی
سی‌تی‌اسکن
تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)
بیوپسی (نمونه‌برداری)
بیوپسی کبد تنها روشی است که به کمک آن می‌توان به تشخیص قطعی استئاتوهپاتیت غیرالکلی رسید و به وضوح شدت بیماری را بررسی نمود.
علاوه بر این، بیوپسی کبد می‌تواند فیبروز را در مراحل اولیه نشان دهد. با این حال، پزشکان بیوپسی کبد را برای افراد مشکوک به بیماری کبد چرب توصیه نمی‌کنند. اگر احتمال ابتلا به استئاتوهپاتیت غیرالکلی همراه با فیبروز پیشرفته وجود داشته باشد یا اگر سایر آزمایش‌ها علائم بیماری پیشرفته کبدی یا سیروز را نشان دهند، ممکن است پزشک بیوپسی کبد را توصیه کند. در برخی موارد، پزشک ممکن است بیوپسی کبد را برای رد سایر بیماری‌های کبدی توصیه کند.
درمان بیماری کبد چرب
پزشکان کاهش وزن را برای درمان کبد چرب، کبد چرب غیرالکلی (NAFL) یا استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH) توصیه می‌کنند. کاهش وزن می‌تواند باعث کاهش چربی، التهاب و فیبروز در بافت کبد شود.
اگر اضافه وزن داریم یا چاق هستیم، کاهش وزن با انتخاب مواد غذایی سالم، محدود کردن حجم وعده‌های غذایی و فعالیت بدنی می‌تواند باعث بهبودی بیماری کبد چرب شود. از دست دادن حداقل ۳ تا ۵ درصد وزن بدن می‌تواند چربی کبد را کاهش دهد. ممکن است لازم باشد تا ۷ تا ۱۰ درصد از وزن بدن خود را کاهش دهیم تا التهاب کبد و فیبروز کاهش یابد. فعالیت بدنی به تنهایی، حتی بدون کاهش وزن نیز مفید است.
پزشکان کاهش تدریجی وزن را برای بهبود بیماری کبد چرب توصیه می‌کنند. باید به یاد داشته باشیم که کاهش سریع وزن و سوء تغذیه می‌تواند باعث تشدید بیماری کبدی شود.
داروها
تاکنون هیچ دارویی برای درمان بیماری کبد چرب تایید نشده است. با این حال، محققان در حال مطالعه بر روی داروهایی هستند که ممکن است این شرایط را بهبود بخشند.
لازم است پیش از استفاده از مکمل‌های غذایی یا ترکیبات گیاهی با پزشک خود مشورت کنیم؛ چراکه برخی از داروهای گیاهی می‌توانند به کبد آسیب برسانند.
درمان عوارض بیماری کبد چرب غیرالکلی
اگر استئاتوهپاتیت غیرالکلی منجر به سیروز شود، می‌توان بسیاری از عوارض سیروز را با داروها، مداخلات پزشکی و جراحی درمان کرد. افراد مبتلا به نارسایی کبد یا سرطان کبد ممکن است برای بازیابی سلامت خود نیاز به پیوند کبد داشته باشند.
پیشگیری از بیماری کبد چرب
ما می‌توانیم با فعالیت بدنی منظم، داشتن رژیم غذایی سالم، محدود کردن حجم وعده‌های غذایی خود و حفظ وزن سالم از ابتلا به بیماری کبد چرب جلوگیری کنیم.
چگونه رژیم غذایی می‌تواند به پیشگیری یا درمان بیماری کبد چرب کمک کند؟
اگر مبتلا به بیماری کبد چرب (کبد چرب غیر الکلی (NAFL) یا استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH)) نباشیم، می‌توانیم به کمک رژیم غذایی سالم، محدود کردن حجم وعده‌های غذایی و حفظ وزن در محدوده سالم از ابتلا به این اختلال پیشگیری کنیم.
در صورت ابتلا به بیماری کبد چرب و داشتن اضافه وزن یا چاقی، ممکن است پزشک کاهش تدریجی وزن را توصیه کند.
پزشک ممکن است اصلاحاتی را در رژیم غذایی پیشنهاد دهد؛ این اصلاحات ممکن است شامل موارد زیر باشند:
محدود کردن مصرف چربی‌هایی که کالری بالایی دارند و شانس ابتلا به چاقی را افزایش می‌دهند.
جایگزینی چربی‌های اشباع شده (مانند کره حیوانی) و چربی‌های ترانس (مانند چربی موجود در بسیاری از تنقلات ناسالم مانند چیپس) در رژیم غذایی با چربی‌های غیراشباع (مانند بسیاری از روغن‌های گیاهی، آجیل و …)، به ویژه اسیدهای چرب امگا 3 که می‌توانند احتمال ابتلا به بیماری قلبی را کاهش دهد.
استفاده‌ی بیشتر از غذاهایی با شاخص گلیسمی پایین، مانند بیشتر میوه‌ها، سبزی‌ها و غلات کامل. این غذاها نسبت به غذاهایی که شاخص گلیسمی بالا دارند مانند نان سفید، برنج سفید و سیب زمینی، کمتر بر سطح قند خون تأثیر می‌گذارند. (شاخص گلیسمی معیاری است که نشان می‌دهد یک غذا با چه سرعتی باعث افزایش سطح قند خون ما می‌شود.)
اجتناب از مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که حاوی مقادیر زیادی قندهای ساده به ویژه فروکتوز هستند. فروکتوز در نوشابه‌های شیرین شده، نوشیدنی‌های ورزشی و آب میوه‌ها یافت می‌شود. قند سفره که ساکارز نامیده می‌شود نیز، طی هضم به سرعت به گلوکز و فروکتوز تبدیل می‌شود و منبع اصلی فروکتوز است.
