بیماری سلیاک چیست؟
بیماری سلیاک یک بیماری ژنتیکی خودایمن است؛ به این معنا که سیستم ایمنی بدن ما در پاسخ به گلوتن فعال شده و به اشتباه باعث آسیب روده باریک (کوچک) می‌شود. گلوتن پروتئینی است که در گندم، جو و چاودار یافت می‌شود؛ بنابراین مصرف خوراکی‌های حاوی این مواد، با تحریک سیستم ایمنی، باعث از بین رفتن پرزهای روده باریک و کاهش سطح جذب می‌شود.
جذب مواد مغذی در پرزهای روده کوچک اتفاق می‌افتد، به همین دلیل آسیب این پرزها، سبب اختلال جذب مواد مغذی و عوارض جدی ناشی از آن خواهد داشت.
علائم بیماری سلیاک کدامند؟
ممکن است علائم بیماری سلیاک در افراد مختلف متفاوت باشد. شایع‌ترین علائم سلیاک عبارتند از:
دل درد
نفخ
احساس سیری و عدم تمایل به مصرف غذا
از دست دادن اشتها
کاهش وزن
اسهال
یبوست
کم‌خونی فقر آهن
پوکی استخوان (کاهش تراکم استخوانی یا استئوپروز) و نرمی استخوان (استئومالاسی)
بثورات پوستی به همراه خارش
سردرد
خستگی
آفت‌های دهانی
درد مفاصل
اختلالات سیستم عصبی
ضعف و بی‌حسی در پاها
قاعدگی نامنظم
علاوه بر موارد گفته شد، بعضی علائم بیشتر در کودکان دیده می‌شود، از جمله:
اختلال در روند رشد
آسیب دندن‌ها
تحریک‌پذیری
کوتاهی قد
تاخیر در بلوغ
علت بیماری سلیاک چیست؟
هنوز علت دقیق بیماری سلیاک مشخص نیست. به نظر می‌رسد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی سبب بروز این اختلال باشد.
بیماری سلیاک یک بیماری خودایمنی است. در بیماری‌های خودایمنی، سیستم ایمنی بدن به اشتباه با ساختن آنتی‌بادی به سلول‌های سالم یا بعضی مواد غیر آسیب‌رسان، حمله می‌کند.
در بیماری سلیاک هم سیستم ایمنی ما، گلوتن را به عنوان یک تهدید شناسایی می‌کند و آنتی‌بادی‌هایی که به این دلیل ساخته می‌شود، به روده باریک آسیب می‌رسانند. پرزهای روده باریک به طور طبیعی سبب افزایش سطح جذب مواد غذایی می‌شوند. در بیماری سلیاک با از بین رفتن این پرزها، جذب مواد غذایی مختل می‌شود.
عوامل محیطی
تصور بر این است که ابتلا به برخی عفونت‌های ویروسی در اوایل کودکی احتمال ابتلا به سلیاک را افزایش می‌دهد. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مواجهه با گلوتن قبل از سن ۳ ماهگی نیز این احتمال را بالا می‌برد.
چه افرادی در معرض ابتلا به بیماری سلیاک هستند؟
موارد زیر احتمال ابتلا به سلیاک را افزایش می‌دهند:
ابتلای بستگان درجه یک به سلیاک
ابتلا به سندرم داون
ابتلا به دیابت نوع یک
ابتلا به سایر بیماری‌های خودایمنی
از این رو پزشکان توصیه می‌کنند، در صورت داشتن هر یک از موارد گفته شده، کودک از نظر ابتلا به سلیاک نیز مورد بررسی قرار گیرد.
تفاوت بین حساسیت به گلوتن و بیماری سلیاک چیست؟
حساسیت به گلوتن و بیماری سلیاک هر دو علائم مشابهی ایجاد می‌کنند، اما از نظر مکانیسم ایجاد بیماری متفاوت هستند.
عدم تحمل گلوتن، که به عنوان حساسیت به گلوتن غیرسلیاکی نیز شناخته می‌شود، علائمی مشابه بیماری سلیاک ایجاد می‌کند. اگرچه هر دو اختلال باعث می‌شوند بدن به گلوتن واکنش منفی نشان بدهد، اما مدت این واکنش و پیامدهای ناشی از آن متفاوت است. مصرف گلوتن در افراد مبتلا به عدم تحمل گلوتن سبب عوارض گوارشی کوتاه‌مدت می‌شود. علاوه بر این برخلاف بیماری سلیاک، عدم تحمل گلوتن معمولاً آسیب طولانی مدت به بدن وارد نمی‌کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
بیماری سلیاک می‌تواند در کودکان در هر سنی ایجاد شود. اگر فرزندمان علائم زیر را داشت، باید به پزشک مراجعه کنیم:
اسهالی که چندین هفته طول بکشد
یبوست دائمی
دندان‌های قهوه‌ای یا زرد با حفره یا شیار در آنها
وزن بسیار کم یا جُثه بسیار ریز
تاخیر در روند بلوغ
سابقه ابتلای اعضای خانواده به بیماری سلیاک
تشخیص بیماری سلیاک
چندین آزمایش برای تشخیص بیماری سلیاک وجود دارد. باید رژیم غذایی طی روند انجام آزمایش، حاوی گلوتن باشد، زیرا رژیم غذایی بدون گلوتن قبل از تکمیل آزمایشها می‌تواند باعث نادرست بودن نتایج آنها شود.
آزمایش خون: این آزمایش می‌تواند نشان دهد که آیا سطح آنتی‌بادی‌های آسیب‌رسان به مخاط روده کوچک افزایش یافته است. سطح این آنتی‌بادی‌ها معمولاً در افراد مبتلا به بیماری سلیاک (تا زمانی که رژیم غذایی آنها حاوی گلوتن باشد) بالا است. اما در سایر افراد تقریباً هرگز سطح این آنتی‌بادی‌ها افزایش نمی‌یابد. اگر آزمایش آنتی‌بادی مثبت باشد، معمولا برای تایید تشخیص بیماری سلیاک نمونه‌برداری از روده کوچک توصیه می‌شود.
بیوپسی روده کوچک: اگر آزمایش خون سطوح بالایی از آنتی‌بادی‌های آسیب‌رسان به روده باریک را نشان دهد، تشخیص معمولاً باید با گرفتن نمونه (بیوپسی) از پوشش روده کوچک تأیید می‌شود. نمونه‌برداری طی فرایند آندوسکوپی صورت می‌گیرد. در این روش یک لوله انعطاف‌پذیر باریک که در انتهای آن یک دوربین کوچک وجود دارد، از طریق دهان وارد دستگاه گوارش می‌شود. دوربین به پزشک اجازه می‌دهد تا به قسمت بالایی دستگاه گوارش را ببیند و از سطح روده کوچک نمونه برداری کند. بیوپسی دردناک نیست. نمونه برای بررسی میکروسکوپی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
درمان بیماری سلیاک
داشتن رژیم غذایی بدون گلوتن برای همه افراد با تشخیص تایید شده بیماری سلیاک توصیه می‌شود.
معمولاً رژیم فاقد گلوتن ضمن بهبودی علائم، به روده کوچک اجازه می‌دهد تا ترمیم شود و از هر گونه عارضه طولانی‌مدتی که ممکن است در اثر ابتلا به بیماری سلیاک ایجاد شود، جلوگیری می‌کند.
اگر به دلیل بیماری دچار سوءتغذیه شده باشیم، ممکن است پزشک برای مدتی مصرف مکمل‌های غذایی برای جبران کمبودهای تغذیه‌ای را تجویز کند.
در اغلب افراد مبتلا به سلیاک بعد از حذف خوراکی‌های حاوی گلوتن، علائم در عرض چند هفته شروع به فروکش می‌کنند. هرچند حدود ۳۰ درصد از افراد ممکن است همچنان درجات مختلفی از علائم را به صورت مداوم داشته باشند. شایع‌ترین دلیل عدم بهبودی، مصرف ناآگاهانه خوراکی‌های حاوی گلوتن است.
سایر شرایطی که سبب تداوم علائم بیماری می‌شود، عبارتند از:
التهاب روده باریک به دلیلی غیر از سلیاک
رشد بیش از حد باکتری‌‌های روده باریک
عدم تحمل لاکتوز
اختلال عملکرد روده
عفونت انگلی
رفع آهسته التهاب روده باریک بعد از حذف گلوتن
به همین دلیل در صورتی عدم بهبودی با وجود رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن، باید مجددا به پزشک مراجعه کنیم.
رژیم غذایی مناسب برای مبتلایان به سلیاک
رژیم غذایی مناسب برای مبتلایان به سلیاک، فاقد گلوتن است. گلوتن پروتئینی است که در گندم، چاودار و جو وجود دارد. بسیاری از غذاها مانند نان، ماکارونی، پیتزا و غلات حاوی گلوتن هستند.
برای شروع، بهتر است با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنیم. آنها می‌توانند در موارد زیر به ما کمک کنند:
آموزش این که مصرف کدام غذاها بی‌خطر است و از کدام غذاها باید اجتناب کنیم
داشتن یک رژیم غذایی مناسب و برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی متعادل
دستور تهیه غذاهای بدون گلوتن
یافتن خوراکی‌های جایگزین بدون گلوتن برای غذاهای مورد علاقه ما
یادگیری نحوه مدیریت یک رژیم غذایی فاقدگلوتن، به خصوص در ابتدا، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. اما معمولا با تمرین و به مرور زمان این کار آسان‌تر می‌شود.
عوارض بیماری سلیاک
عوارض بیماری سلیاک تنها در صورت تداوم مصرف گلوتن و یا عدم تشخیص بیماری، رخ می‌دهد. این عوارض عبارتند از:
ضعیف شدن استخوان‌ها (پوکی استخوان)
کم‌خونی فقر آهن
کمبود ویتامین B12 و کم‌خونی ناشی از کمبود فولات
عوارض با شیوع کمتر شامل برخی از انواع سرطان‌ها، مانند سرطان روده و لنفوم است.
پیشگیری از ابتلا به سلیاک
در حال حاضر راهکار خاصی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری سلیاک شناخته نشده است، اما با رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن و مراجعه منظم به پزشک، می‌توان علائم این بیماری را کنترل و از پیشرفت آن جلوگیری نمود.
طول عمر بیماران سلیاک
در صورتی که افراد مبتلا به سلیاک رژیم غذایی بدون گلوتن داشته باشند، معمولا می‌توانند زندگی مشابه افراد سالم داشته باشند.
اکثر مبتلایان به سلیاک در عرض ۲ هفته پس از شروع رژیم غذایی بدون گلوتن احساس بهبودی چشمگیری دارند.
در صورت ابتلا به سلیاک، باید تا آخر عمر از مصرف گلوتن اجتناب کنیم. اغلب توصیه می‌شود که حداقل سالی یک بار آزمایش خون، برای ارزیابی واکنش بدن به رژیم غذایی بدون گلوتن، انجام دهیم.
شاید سخت‌ترین بخش، عادت کردن به غذا خوردن به روشی کاملاً جدید است. خبر خوب این است که غذاهای بدون گلوتن و همچنین منابع غذایی زیادی برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک در دسترس است.
سلیاک غیرواکنشی چیست؟
در برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک، با وجود رژیم غذایی بدون گلوتن علائم برطرف نمی‌شوند یا ممکن است پس از مدتی مجددا ظاهر شوند. به این بیماری سلیاک غیرواکنشی گفته می‌شود. در صورت داشتن علائم مداوم، باید ضمن رعایت رژیم فاقد گلوتن، به پزشک مراجعه کنیم.
سلیاک مقاوم چیست؟
بیماری سلیاک مقاوم یک عارضه بسیار نادر بیماری سلیاک است که با افزایش خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان همراه است. سلیاک مقاوم ۳/۰ تا ۴/۰درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
در این افراد علاوه بر رژیم غذایی بدون گلوتن، ممکن است پزشک داروهایی مانند استروئیدها، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، شیمی درمانی یا ترکیبی از آنها را تجویز نماید.
