شاخص چاقی شکمی یا نسبت دور کمر به دور باسن (Waist–Hip Ratio)، که به اختصار WHR گفته می‌شود، معیاری برای بیان نحوه توزیع چربی در بدن است؛ چرا که جدا از میزان کل چربی بدن، نحوه توزیع آن در نواحی مختلف نیز از اهمیت زیادی دارد.
طبق تعریف، چاقی را برابر با افزایش بیش از حد بافت چربی در بدن می‌دانند، که با توجه به نوع تجمع بافت چربی، به انواع گوناگونی قابل تقسیم بندی می‌باشد. مبنای این تقسیم بندی، جدا از نوع شکل ظاهری، از اهمیت میزان خطرات خاص برای سلامتی بدن نیز برخوردار است. بنابراین، دو الگوی توزیع چربی وجود دارد:
آندروئید (Android)، یا چاقی سیبی‌شکل: نوع سیبی‌شکل را حالتی می‌دانند، که میزان دور کمر بیش از دور باسن است. این نوع از چاقی بیشتر در افرادی مشاهده می‌گردد که میزان هورمون‌های مردانه در بدن آنها غالب می‌باشد، بنابراین میزان شایع بودن آن در مردان بیش از زنان است.
ژنوئید (Gynoid)، یا چاقی گلابی‌شکل: در نوع گلابی‌شکل، که قسمت پایینی بدن چاق‌تر می‌باشد، میزان دور باسن بیش از دور کمر است. این نوع از چاقی بیشتر در افرادی دیده می‌شود، که میزان هورمون‌های زنانه در بدن آنها غالب است، در نتیجه میزان شیوع آن در زنان بیش از مردان است.
با توجه به اهمیت موضوع سلامتی، تحقیقات بسیاری در این خصوص صورت گرفته است؛ نتایج حاصل بیانگر این موضوع است که میزان خطر چاقی سیبی‌شکل برای سلامت عمومی بدن، به مراتب بیش از چاقی گلابی‌شکل می‌باشد.
دلیل این خطرناکی این است که در چاقی سیبی‌شکل، چربی‌ها بیشتر در قسمت احشایی و داخلی شکم جمع شده‌اند (نه زیر پوست)؛ این نوع از چربی‌ها بر خلاف چربی‌های زیرپوستی، باعث انتقال اسیدهای چرب آزاد به داخل جریان خون می‌شوند، که نتیجه آن تشکیل رسوب چربی در دیواره عروقی و افزایش میزان ریسک گرفتگی عروق قلبی و سکته قلبی و دیابت نوع ۲ می‌باشد.
شاخص WHR را چگونه محاسبه کنیم؟
با توجه به قرارداد مطرح‌شده توسط سازمان سلامت جهانی (WHO)، برای محاسبه شاخص چاقی شکمی می‌بایست، دو معیار آن باید به صورت زیر اندازه گیری شوند:
دور کمر، باید در حالت طبیعی و بدون هرگونه انقباظ در ناحیه شکم، از سطح ناف در اندازه‌گیری شود.
دور باسن، باید در پهن‌ترین قسمت باسن که معمولا شامل برجستگی‌های استخوان لگنی می‌باشد، اندازه گیری شود.
سپس عدد بدست آمده از دور کمر بر عدد دور باسن تقسیم شود. نتیجه بدست آمده با توجه به معیارهای جدول زیر می‌تواند، بیانگر میزان شاخص چاقی شکمی و میزان خطرناک بودن آن باشد:
میزان خطرناکی شاخص WHR برای مردان شاخص WHR برای زنان
کم خطر ۰٫۹۴ یا کمتر ۰٫۸ یا کمتر
خطر متوسط بین ۰٫۹۵ تا ۰٫۹۹ بین ۰٫۸۱ تا ۰٫۸۹
پرخطر ۱ یا بیشتر ۰٫۹ یا بیشتر
یک زن با WHR یا نسبت دورکمر به باسن کمتر از ۰٫۸ به طور کلی سالم و دارای قدرت باروری بیشتر نسبت به زنان با WHRهای بالاتر، است. در این افراد احتمال پیشرفت دیابت، اکثر سرطان‌ها و اختلالات قلبی-عروقی کمتر است.
همچنین، مردان دارای WHR کمتر از ۰٫۹ به طور کلی سالمتر و دارای قدرت باروری بیشتر نسبت به مردان با WHRهای بالاتر هستند و در این افراد، شرایط بیماریهای جدی با احتمال کمتری پیشرفت می‌کند.
مزایای استفاده از WHR چیست؟
روش‌های ساده دیگری نیز مانند شاخص توده بدنی (BMI) وجود دارد اما WHR علاوه بر اینکه یک راه آسان و ارزان برای برآورد چربی بدن شما می‌باشد، می‌تواند به پیش‌بینی خطر ابتلا به بیماریهای قلبی و دیابت نیز کمک کند.
تعداد کمی از مطالعات نشان می دهد که برای پیش بینی خطر ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی و مرگ زودرس WHR حتی دقیق‌تر از BMI است برای مثال، یک مطالعه ۲۰۱۵ روی بیش از ۱۵۰۰۰ بزرگسال نشان داد که یک WHR بالا حتی در افراد با BMI طبیعی با خطر افزایش مرگ زودرس در ارتباط بود.
این روش می‌تواند به ویژه در گروههای خاصی از مردم مفید باشد به عنوان مثال، WHR ممکن است سنجش بهتری برای چاقی در بزرگسالان مسن‌تر که ترکیب بدن آنها تغییر کرده باشد.
معایب استفاده از این روش چیست؟
ممکن است موقع چک WHR اشتباه کنید زیرا شما به دو اندازه گیری جداگانه نیاز دارید و اندازه گیری دقیق از باسن می‌توان کمی سخت باشد.
در برخی مواقع نمی‌توان WHR را معیار قرار داد؛ مثلاً ممکن است دور باسن نه به دلیل تجمع چربی، بلکه به دلیل ورزش کردن و بزرگ شدن عضلات باسن بزرگ باشد.
همچنین، استفاده از WHR برای برخی افراد توصیه نمی‌شود؛ ازجمله، کسانی که کوتاه تر از ۱۵۰ سانتی‌متر قد دارند و کسانی که BMI آنها ۳۵ یا بالاتر است. WHR برای استفاده در کودکان نیز توصیه نمی‌شود.
آشنایی با برخی از دلایل چاقی
چربی دور شکم و پهلو
افزایش وزن و چاقی، اصولا به دلیل عدم تعادل میان مقدار کالری دریافتی و مصرفی ایجاد می‌گردد، که نتیجه آن ذخیره انرژی اضافی به صورت بافت چربی در بدن می‌باشد. از جمله مهمترین عواملی که باعث ایجاد این عدم تعادل می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
دریافت کالری بیش از حد، و خوردن غذاهای ناسالم، چرب، و پرکالری از جمله عوامل اصلی چاقی می‌باشد.
ژنتیک، از جمله عوامل مهمی است که با توجه به داشتن پدر یا مادر چاق یا سابقه ژنتیکی، می‌تواند باعث چاقی فرد شود.
سن، نیز هرچه افزایش می‌یابد، میزان سوخت و ساز بدن کاهش می یابد، که در نهایت منجر به چاقی می‌گردد.
جنسیت، نیز در میزان چاقی نقش مهمی ایفا می‌نماید. خانم ها با توجه به میزان کمتر عضلات، بدنشان کالری کمتری مصرف نموده، در نتیجه احتمال چاقی در آنها بیشتر است.
زایمان، و دوران بارداری از جمله مهمترین عوامل چاقی در زنان می‌باشد، مصرف کالری بیشتر در این دوران به صورت عادت در آمده و اگر پس از زایمان میزان آن کاهش نیابد منجر به چاقی می‌شود.
فعالیت ورزشی، می‌تواند نقش مهمی در میزان کالری مصرفی بدن داشته باشد، که در صورت عدم انجام فعالیت جسمانی نتیجه آن منجر به چاقی می‌شود.
مشکلات روحی و استرس، در برخی افراد باعث پرخوری عصبی می‌شود، که مازاد انرژی دریافتی به صورت چربی در بدن ذخیر شده و باعث چاقی می‌گردد.
سبک زندگی، نداشتن نظم درست در میزان خواب و زمان خوردن غذا، نیز می‌تواند باعث به هم ریختگی در میزان ترشح هورمون‌های اشتها و ایجاد چاقی گردد.
