ویتامین‌های گروه ب یکی از مهمترین ویتامین‌ها بشمار می‌رود. شما تمام گروه ب (B) را در قرص‌های ب کمپلکس (B Complex) می‌توانید مصرف کنید. اما مصرف قرص ب کمپلکس چه فواید، چه عوارض دارد؟ مصرفش برای چه کسانی توصیه می‌شود؟ دوز مصرفی ب کمپلکس چه میزان می‌باشد؟ منابع طبیعی ویتامین ب کدامند؟
پاسخ تمام موارد بالا و توضیحات دیگر را در این مقاله مطاله کنید.
ویتامین B کمپلکس چیست؟
مکمل‌های ب کمپلکس معمولاً تمامی ۸ ویتامین ب را در یک قرص دارند. ویتامین‌های ب محلول در آب هستند؛ به این معنی که در بدن ذخیره نمی‌شوند و برای همین باید در رژیم غذایی روزمره‌مان وجود داشته باشند. ویتامین‌های گروه ب وظایف خیلی مهمی در بدن دارند و برای حفظ سلامتی‌مان حیاتی هستند. ویتامین ب کمپلکس معمولاً حاوی ویتامین‌های زیر است:
ویتامین B1 (تیامین): ویتامین B1 به‌دلیل اینکه مغذی‌ها را به انرژی تبدیل می‌کنند، نقشی مهمی در متابولیسم بدن دارد. منابع غذایی حاوی تیامین عبارت‌اند از تخمه آفتاب گردان و جوانه گندم.
ویتامین B2 (ریبوفلاوین): ویتامین B2 در تبدیل غذا به انرژی مؤثر است و خواص آنتی اکسیدانی هم دارد. منابع غذایی حاوی ریبوفلاوین عبارت‌اند از گوشت‌های ارگانیک، گوشت گاو و قارچ.
ویتامین B3 (نیاسین): ویتامین B3 در سیگنال‌دهی سلولی، متابولیسم و ساخت و بازسازی DNA نقش دارد. منابع غذایی حاوی نیاسین عبارت‌اند از گوشت مرغ، ماهی تُن و عدس.
ویتامین B5 (پانتوتِنیک اسید): ویتامین B5 مانند سایر ویتامین‌های گروه ب به تأمین انرژی بدن از غذاها کمک می‌کند و نیز در تولید هورمون و کلسترول نقش دارد. منابع غذایی حاوی پانتوتِنیک اسید عبارت‌اند از جگر، ماهی، ماست و آووکادو.
ویتامین B6 (پیریدوکسین): ویتامین B6 در متابولیسم اسیدهای آمینه، تولید گلبول‌های قرمز خون و ایجاد انتقال‌دهنده‌های عصبی نقش دارد. منابع غذایی حاوی پیریدوکسین عبارت‌اند از نخود، ماهی سالمون و سیب زمینی.
ویتامین B7 (بیوتین): ویتامین B7 برای متابولیسم کربوهیدرات و چربی ضروری است و نیز در تنظیم بیان ژن نقش دارد. منابع غذایی حاوی بیوتین عبارت‌اند از مخمر، تخم‌مرغ، سالمون، پنیر و جگر.
ویتامین B9 (فولات): ویتامین B9 برای رشد سلول‌ها، متابولیسم اسیدهای آمینه، تشکیل گلبول‌های قرمز و سفید خون و تقسیم سلولی سالم احتیاج است. منابع غذایی حاوی فولات عبارت‌اند از سبزیجات دارای برگ سبز، جگر و لوبیا.
ویتامین B12 (کوبالامین): ویتامین B12 تقریبا یکی از شناخته‌شده‌ترین ویتامین‌های گروه ب است که در عملکردهای عصبی، ساخت DNA و رشد گلبول‌های قرمز خون نقش دارد. کوبالامین به‌طور طبیعی در منابع حیوانی مانند گوشت، تخم مرغ، غذاهای دریایی و لبنیات یافت می‌شود.
ویتامین‌هایی که نام بردیم از برخی جهات اشتراکاتی دارند، اما هر کدام‌شان دارای خصوصیات منحصربه‌فردی هم هستند و باید تک‌تک‌شان به مقادیر کافی به بدن‌مان برسند.
چه افرادی به قرص ب کمپلکس نیاز دارند و موارد مصرف آن چیست؟
از آنجا که ویتامین‌های گروه ب در طیف وسیعی از مواد غذایی وجود دارند، معمولا درصورت رعایت رژیم غذایی مناسب از ابتلا به کمبودشان در امان خواهیم بود. اما برخی شرایط خاص می‌توانند نیاز بدن به این مغذی‌ها را افزایش دهند و برای همین عده‌ای از افراد در بازه‌هایی از زندگی به مصرف قرص‌های مکمل نیاز پیدا می‌کنند.
۱. زنان باردار و شیرده
در دوران بارداری نیاز بدن به ویتامین‌های گروه B، به‌ویژه B12 و فولات، به‌دلیل تأمین رشد جنین افزایش پیدا می‌کند. در زنان باردار یا شیرده، خصوصاً آنهایی که رژیم گیاهخواری را دنبال می‌کنند یا وِگان هستند، مصرف ویتامین ب کمپلکس حیاتی است. کمبود ویتامین B12 و فولات در زنان باردار و شیرده می‌تواند به آسیب شدید عصبی یا نقایص بدو تولد در جنین یا نوزاد منجر شود.
۲. سالخوردگان
توانایی بدن برای جذب ویتامین B12 با افزایش سن کاهش می‌یابد و اشتها هم کم می‌شود. به‌همین‌دلیل برخی افراد نمی‌توانند تمام ویتامین B12 موردنیاز بدن‌شان را فقط از راه تغذیه تأمین کنند. توانایی بدن برای آزادسازی ویتامین B12 از غذاهایی که می‌خوریم و تبدیل آن به شکلی قابل‌جذب برای بدن به وجود مقادیر کافی اسید معده بستگی دارد. اما تخمین زده شده است که ۱۰ الی ۳۰ درصد افراد بالای ۵۰ سال نمی‌توانند به‌قدری که برای جذب ویتامین ب۱۲ نیاز است، اسید معده تولید کنند. کمبود ویتامین ب۱۲ با افزایش احتمال بروز افسردگی و اختلالات خلقی نیز در ارتباط است. کمبود ویتامین B6 و فولات هم در سالخوردگان شیوع دارد.
۳. مبتلایان به برخی بیماری‌های خاص
مبتلایان به برخی بیماری‌های خاص مانند بیماری سِلیاک، سرطان، بیماری کرون، اعتیاد به الکل، کم‌کاری تیروئید و بی‌اشتهایی (آنورِکسیا) در ابتلا به کمبود مغذی‌هایی همچون ویتامین‌های گروه ب مستعدترند. جهش ژنتیکی MTHFR نیز روی نحوه‌ی متابولیسم فولات تأثیر دارد و می‌تواند به کمبود فولات یا سایر مشکلات سلامتی منجر شود. به‌علاوه کسانی که جراحی‌های کاهش وزن انجام داده‌اند هم بیشتر در معرض ابتلا به کمبود ویتامین‌های گروه ب هستند. در چنین شرایطی معمولا پزشک معالج ویتامین ب کمپلکس تجویز می‌کند.
۴. گیاه‌خوران و وِگان‌ها
اول ببینیم که فرق گیاه‌خواران با وگان‌ها در چیست. گیاه‌خواران از مصرف گوشت دام و طیور و غذاهای دریایی امتناع می‌کنند. برخی گیاه‌خواران لبنیات می‌خورند و برخی هم نه. برخی گیاه‌خواران هم شاید تخم‌مرغ بخورند. وِگان‌ها گوشت دام و طیور و غذاهای دریایی نمی‌خورند، اما علاوه‌بر اینها کلاً هیچ فراورده‌ی حیوانی هم مصرف نمی‌کنند. یعنی مثلاً شیر و تخم‌مرغ نمی‌خورند و از هر محصولی که به‌نوعی با حیوانات در ارتباط باشد، حتی عسل، پرهیز دارند.
ویتامین ب۱۲ به‌طور طبیعی در فراورده‌های حیوانی مانند گوشت، لبنیات، تخم‌مرغ و غذاهای دریایی وجود دارد. وِگان‌ها و نیز کسانی که از رژیم‌های سخت‌گیرانه‌ی گیاهخواری تبعیت می‌کنند، اگر به‌مقدار کافی از مواد غذایی غنی‌شده یا مکمل‌ها مصرف نکنند، در معرض ابتلا به کمبود ویتامین ب۱۲ خواهند بود. مصرف روزانه‌ی ویتامین ب کمپلکس، البته به صلاحدید پزشک یا مشاور تغذیه، در کسانی که فراورده‌های حیوانی را از رژیم غذایی‌شان حذف کرده‌اند، می‌تواند به جلوگیری از این کمبود کمک کند.
۵. مصرف‌کنندگان برخی داروهای خاص
برخی داروهای تجویزی شایع می‌توانند با ایجاد کمبود ویتامین‌های گروه ب همراه باشند. مثلاً مهارکننده‌های پمپ پروتون که برای کاهش اسید معده تجویز می‌شوند، می‌توانند از میزان جذب ویتامین B12 بکاهند. مِتفورمین هم که از داروهای معروف دیابت است، سطح ویتامین B12 و فولات را در بدن کاهش می‌دهد. قرص های ضدبارداری نیز بدن را با کمبود برخی ویتامین‌های گروه ب ازجمله ب۶، ب۱۲، فولات و ریبوفلاوین مواجه می‌کنند.
محبوب ترین قرص ها و مکمل های کاهش وزن
فواید ویتامین ب کمپلکس چیست؟
گفتیم که برخی افراد به‌دلیل شرایط‌شان نیاز به مصرف ویتامین ب کمپلکس دارند. اما تحقیقات نشان داده است که مصرف مکمل ب کمپلکس حتی در کسانی که نیاز بدن‌شان به ویتامین‌های گروه ب با افزایش روبه‌رو نیست، می‌تواند مفید باشد. فواید احتمالی ویتامین ب کمپلکس عبارت‌اند از:
احتمال کاهش استرس و بهبود خُلق و خو
ویتامین ب کمپلکس معمولا برای کاهش خستگی و بهبود خُلق و خو مصرف می‌شود. برخی مطالعات نشان داده‌اند که ویتامین ب کمپلکس می‌تواند موجب افزایش احساس سرخوشی و بهبود عملکرد شناختی شود. براساس نتایج پژوهشی ۳۳ روزه که روی ۲۱۵ مرد سالم انجام شد، در کسانی که مکمل ب کمپلکس و مواد معدنی با دُز بالا مصرف کرده بودند، سلامت عمومی ذهن و شدت استرس‌شان بهبود یافت و در تست‌های شناختی نیز عملکرد مطلوبی داشتند. پژوهش دیگری نیز در بزرگسالان جوان نشان داد که مصرف ۹۰ روزه‌ی مولتی‌ویتامین حاوی دُز بالای ب کمپلکس موجب کاهش استرس و خستگی ذهنی شد.
احتمال کاهش علائم افسردگی و اضطراب
ویتامین ب کمپلکس برای درمان مشکلات ذهنی نیست، اما می‌تواند به بهبود علائم افسردگی و اضطراب کمک کند. براساس پژوهشی که روی ۶۰ بزرگسال انجام شد، کسانی که تحت درمان ۶۰ روزه با ویتامین ب کمپلکس قرار گرفته بودند، در مقایسه با کسانی که دارونما مصرف کرده بودند، بهبود قابل‌توجهی در علائم افسردگی و اضطراب‌شان مشاهده شد. همچنین احتمال می‌رود که مصرف ویتامین‌های گروه ب در کنار داروهای ضدافسردگی موجب تقویت پاسخ‌گویی به درمان می‌شود. در پژوهشی دیگر مشاهده شد کسانی که مکمل‌های حاوی ویتامین B12، ویتامین B6 و فولیک اسید مصرف کرده بودند، در مقایسه با گروه دارونما، بدن‌شان به داروهای ضدافسردگی پاسخ بهتر و پایدارتری نشان داد. ضمنا سطوح پایین برخی ویتامین‌های گروه ب شامل B12، B6 و فولات با افزایش احتمال بروز افسردگی در ارتباط شناخته شده است. به‌همین دلیل اگر دچار علائم افسردگی هستید، خیلی مهم است که کمبودهای تغذیه‌ای بدن‌تان را جبران کنید.
دُز توصیهشدهی ویتامین‌های گروه ب
دُز توصیهشدهی هریک از ویتامین‌های گروه ب بسته به جنسیت، سن و عوامل دیگری مانند بارداری می‌تواند برای هر فردی متفاوت باشد. اما به‌طور کلی شاخص «میزان مصرف توصیهشدهی روزانه» (RDI) برای ویتامین‌های گروه ب در مردان و زنان به‌قرار زیر است:
ویتامین B1 (تیامین): در مردان ۱٫۲ میلی‌گرم و در زنان ۱٫۱ میلی‌گرم؛
ویتامین B2 (ریبوفلاوین): در مردان ۱٫۳ میلی‌گرم و در زنان ۱٫۱ میلی‌گرم؛
ویتامین B3 (نیاسین): در مردان ۱۶ میلی‌گرم و در زنان ۱۴ میلی‌گرم؛
ویتامین B5 (پانتوتِنیک اسید): در مردان و زنان ۵ میلی‌گرم (این مقدار برحسب شاخص RDI نیست، بلکه برحسب شاخص AI یا «میزان کافی مصرف» است)؛
ویتامین B6 (پیریدوکسین): در مردان و زنان ۱٫۳ میلی‌گرم؛
ویتامین B6 (بیوتین): در مردان و زنان ۳۰ میکروگرم (این اندازه نیز برحسب شاخص AI است)؛
ویتامین B9 (فولات): در مردان و زنان ۴۰۰ میکروگرم؛
ویتامین B12 (کوبالامین): در مردان و زنان ۲٫۴ میکروگرم.
زنان باردار و شیرده به مقادیر بالاتری از ویتامین‌های گروه ب نیاز دارند؛ این درحالی است که نوزادان و کودکان به مقادیر کمتری نیاز دارند. مبتلایان به کمبود این گروه از مغذی‌ها شاید لازم باشد که از مکمل‌های با دُز بالاتر برای جبران کمبودشان مصرف کنند. اما تأکید می‌کنیم که در مصرف مکمل‌ها خودسرانه عمل نکنید. اگر احساس می‌کنید که کمبود ویتامین دارید، به پزشک مراجعه کنید و فقط درصورت صلاحدید پزشک به مصرف مکمل‌ها اقدام کنید. پزشک برحسب سن و وضعیت سلامتی‌تان مکملی تجویز خواهد کرد که با میزان نیاز بدن‌تان مطابقت داشته باشد.
عوارض جانبی احتمالی
ازآنجاکه ویتامین‌های گروه ب محلول در آب هستند، بیش‌مصرفی این ویتامین‌ها از راه تغذیه یا مکمل‌های ب کمپلکس چندان محتمل نیست. اما مصرف مکمل‌های حاوی دُز خیلی بالا و غیرضروری ویتامین ب کمپلکس می‌تواند با عوارض جانبی همراه باشد. دُز بالای مکمل‌های ویتامین B3 (نیاسین) می‌تواند موجب استفراغ، افزایش قند خون، گرگرفتگی پوست و حتی آسیب کبدی شود. دُز بالای ویتامین B6 نیز می‌تواند باعث آسیب اعصاب، حساسیت به نور و ضایعات دردناک پوستی شود. از دیگر عوارض جانبی مکمل‌های ب کمپلکس می‌توان به تغییر رنگ ادرار (زرد روشن) اشاره کرد. این تغییر رنگ خطرناک نیست و فقط نشان می‌دهد که بدن درحال دفع مقادیر اضافه و غیرقابل استفاده‌ی ویتامین‌هاست. ضمنا هروقت نیاز به مصرف مکمل ب کمپلکس داشتید، همیشه از برندهای دارویی معتبر خرید کنید.
کلام آخر
زنان باردار، سالخوردگان، وِگان‌ها و مبتلایان به برخی بیماری‌های خاص شاید به مصرف مکمل ب کمپلکس نیاز داشته باشند. مصرف مکمل ویتامین‌های گروه ب می‌تواند به بهبود خُلق و خو و بهبود علائم افسردگی و عملکردهای شناختی کمک کند. اگر در مصرف مکمل‌ها خودسرانه عمل نکنید و تشخیص دُز مناسب را به پزشک بسپارید، بعید است دچار عوارض جانبی شوید. دُز مصرف هم همان‌طور که گفتیم به سن، میزان نیاز بدن هر فرد به مغذی‌ها، جنسیت و وضعیت سلامتی افراد بستگی دارد.
