دانشمندان می‌گویند یک گام اساسی به سوی نزدیک شدن به یک واکسن موثر برای پیشگیری از ویروس ایدز یا اچ‌آی‌وی را برداشته‌اند که بدن را به ساختن آنتی‌بادی‌های ویژه‌ای وا می‌دارد که می‌تواند طیف گسترده‌ای سویه‌های این ویروس را خنثی کنند.
پژوهشگران یک بررسی ابتدایی نشان داده است که یک واکسن تجربی اچ‌آی‌وی توانسته است دستگاه ایمنی را به ساختن آنتی‌بادی‌های با توانایی «خنثی‌کنندگی گسترده» بر ضد ویروس ایدز وادار کند.
این یافته‌ها که در شماره ۲ دسامبر ژورنال ساینس (Science) منتشر شده است از بررسی ۴۸ فرد بزرگسال سالم به دست آمده است که یا دو دوز از این واکسن یا دو دوز از یک دارونما (واکسن بی‌اثر) را دریافت کرده بودند.
از ۳۶ نفری که واکسن را دریافت کرده بودند، در ۳۵ نفرشان افزایشی در شمار سلول‌های ایمنی نادری ایجاد شد که پیش‌ساز سلول‌های تولیدکننده آنتی‌بادی‌های با طیف گسترده خنثی‌کنندگی بر ضد ویروس ایدز یا اچ‌آی‌وی هستند.
کارشناسان می‌گویند این یافته‌ها یک «اثبات مفهوم» (proof of concept) در این باره است که می‌توان واکسنی ساخت که چنین پاسخ ایمنی را ایجاد کند.
به گفته کارشناسان، القای این سلول‌های پیش‌ساز «قدم اول» در ساخت یک واکسن مؤثر برای ویروس ایدز است. اکنون سؤال بزرگ این است که آیا سلول‌های پیش‌ساز را می‌توان واداشت به صورت سلول‌های تولیدکنده «آنتی‌بادی‌های با طیف گسترده خنثی‌کنندگی» یا اصطلاحا bnAbs درآیند یا نه.
دانشمندان از دهه ۱۹۸۰ در تلا ش بوده‌اند که واکسنی برای اچ‌آی‌وی بسازند و در این مسیر گاهگاهی بارقه‌های امید دیده شده است، اما بعد ناامیدی در پی آن آمده است. اچ‌آی‌وی به دلایل بسیار دشمن سرسختی است- یک دلیل عمده توانایی آن در جهش یافتن سریع است که سویه‌های جدیدی ایجاد می‌کند که از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌شوند.
واکسن‌های معمول بر ضد بیماری‌های ویروسی مانند سرخک، آنفلوآنزا یا کرونا با تحریک دستگاه ایمنی به تولید آنتی‌بادی‌هایی بر ضد ویروس عمل می‌کنند. آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌های تخصص‌یافته هستند که مهاجمان خارجی را شناسایی می‌کنند، به آنها می‌چسبند و آنها را خنثی می‌کنند- اما این آنتی‌بادی‌های معمول نمی‌توانند عفونت اچ‌آی‌وی را مهار کنند.
دکتر جولیانا مک‌الراث، استاد مرکز سرطان فرد هاچینسون در سیاتل و پژوهشگر ارشد در این بررسی گفت: ما تا به حال نتوانسته‌ایم واکسن اچ‌آی‌وی بسازیم، چرا که ساختن این واکسن واقعا کار سختی است.»
با این حال، در سال‌های اخیر پیشرفت‌های مهمی در این مسیر رخ داده است. دانشمندان بیش از یک دهه پیش کشف کردند که برخی از افراد دچار عفونت اچ‌آی‌وی می‌توانند آنتی‌بادی‌های طیف گسترده خنثی‌کنندگی یا bnAbs بر ضد این ویروس بسازند. این آنتی‌بادی‌های در بررسی‌های آزمایشگاهی می‌توانند طیفی از سویه‌های اچ‌آی‌وی را خنثی کنند، زیرا پروتئین‌های خاصی در اچ‌آی‌وی را شناسایی می‌کنند که اغلب حتی هنگامی که ویروس جهش می‌کند، بدون تغییر می‌مانند.
مشکل این است که دستگاه ایمنی به طبیعی هنگامی که اچ‌آی‌وی به بدن حمله می‌کند، چنین آنتی‌بادی‌هایی را نمی‌سازد. بنابراین پرسش این است که آیا با واکسیناسیون می‌تواند بدن را به ساخت چنین آنتی‌بادی‌هایی وادار کرد؟
دانشمندان پس از سال‌ها پژوهش درباره چگونگی واکنش bnAbs با اچ‌آی‌وی توانسته‌اند نسل جدیدی از واکسن‌ها را ایجاد کنند که در مراحل گوناگون توسعه هستند.
این بررسی جدید یکی از این واکسن‌ها به نام واکسن eOD-GT8 60mer را آزمایش کرده است. این واکسن یک ایمنی‌زای مهندسی‌شده است ماده‌ای که پاسخ ایمنی را تحریک می‌کند. این واکسن برای تحریک و گسترش یک رده معین نادر سلول‌های B طراحی شده است که بالقوه می‌تواند آنتی‌بادی‌های وسیع‌الطیف (bnAbs) را تولید کنند.
در میان ۳۶ داوطلبی که این واکسن را دریافت کردند، عارضه جانبی مهم ایجاد نشد. همه این افراد به جز یک نفر آن نوع پاسخ ایمنی را که پژوهشگران به دنبال آن بودند، ایجاد کردند. اما این نخستین قدم در یک روند پیچیده است.
لازم واکسن‌های تقویت‌کننده یا یادآور بیشتری به افراد تزریق شود تا این سلول‌های پیش‌ساز را به سلول‌های بالغی تولیدکننده bnAbs بر ضد اچ‌آی‌وی تبدیل کند.
این پژوهشگران در حال حاضر در حال اجرای یک کارآزمایی کوچک دیگر بر روی گروه کوچکی از داوطلبان هستنند و این بار واکسن eOD-GT8 60mer را به همراه یک واکسن یادآور یا تقویت‌کننده دارای ماده ایمنی‌زای متفاوت امتحان خواهد کرد تا سلول‌های پیش‌ساز bnAb را در مسیر بلوغ هدایت کنند.
دانشمندان می‌گویند پس از دهه‌ها تلاش برای ساختن واکسن اچ‌آی‌وی این رویکرد bnAb مسیر جدیدی را نشان میدهد که دلیلی برای خوش‌بینی محتاطانه است.
