اولین سوالی که باید پاسخ داده شود این است که تشنج چیست؟ باید بدانید که تشنج عبارت است از یک دوره ی گذرای سفتی و گرفتگی غیرارادی عضلات که با تغییر سطح هوشیاری همراه است. این گرفتگی های عضلانی باعث ایجاد حرکات نامنظم می شوند که عموما یک تا دو دقیقه طول می‌کشند.
اکنون که می‌دانید تشنج چیست؟ جالب است بدانید که تشنج می تواند در انواع خاصی از صرع‌ها نیز اتفاق بیافتد. اما داشتن تشنج الزاما به این معنا نیست که فرد مبتلا به صرع نیز شده است. تشنج می‌‌تواند در شرایط خاصی نظیر تب بسیار بالا، تتانی و یا افت شدید قند خون نیز بوجود بیاید. در این مطلب اطلاعات جامعی در مورد این که تشنج چیست؟ و چه علائمی دارد را با شما عزیزان به اشتراک می‌گذاریم.
علت تشنج چیست؟
در تشنج یک سری فعالیت های الکتریکی انفجاری در مغز به وقوع می پیوندند. انواع مختلفی از تشنج ها وجود دارند و علایم هر یک به محل وقوع آنها در مغز بستگی دارد. این طوفان های الکتریکی مغزی ممکن است در اثر بیماری ، واکنش به داروهای خاص و یا دیگر بیماری ها بوجود بیایند. گاهی مواقع نیز علت تشنج ناشناخته است. اگر تشنج را تجربه کرده اید الزاما به این معنا نیست که به صرع مبتلا هستید اما احتمال وجود آن نیز کاملا از بین نمی رود. صرع یک وضعیت عصبی مزمن می باشد در حالی که تشنج به صورت حاد و در پاسخ به یک واقعه ی پزشکی منفرد و یا در اثر یک بیماری خاص رخ می دهد.
چه شرایطی باعث بروز تشنج می شوند؟
برخی از شرایط هستند که بستری مناسب را برای بروز تشنج فراهم می‌کنند. در ادامه به بررسی این موارد می‌پردازیم:
تب (تشنج همراه با تب)
تشنج ناشی از تب را تشنج تب دار می گویند. این نوع تشنج معمولا در نوزادان و کودکانی اتفاق می افتد که دمای بدن آنها به طور ناگهانی افزایش پیدا کرده باشد. تغییر دما می تواند به حدی سریع باشد که والدین تا زمان وقوع تشنج متوجه وجود تب نشوند.
صرع
صرع یک بیماری مزمن عصبی است که باعث بروز تشنج های عود کننده به دلایلی متفاوت از دلایل شناخته شده می شود. انواع مختلفی از صرع وجود دارند اما صرع تونیک – کلونیک که تحت عنوان حمله صرع بزرگ نیز شناخته می شود، شایع‌ترین صرع ایجاد کننده تشنج می باشد.
نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که تشنجی که با تب همراه است، احتمال ابتلا به صرع را افزایش نمی‌دهد. برخی شرایط دیگر که می توانند باعث تشنج یا صرع همراه با تشنج شوند عبارتند از:
- تومور مغزی
- آریتمی قلبی
- اکلامپسی
- افت قند خون (هایپوگلایسمی)
- هاری
- افت ناگهانی فشار خون
- تتانی
- اورمی
- سکته مغزی
- عفونت مغز یا نخاع
- مشکلات قلبی
توجه کنید که صرع های همراه با تشنج نیز می توانند در پاسخ به داروهای خاص یا مصرف الکل و مواد مخدر بوجود بیایند.
علائم تشنج چیست؟
در صورتی که فردی علائم زیر را داشته باشد، تشخیص تشنج راحت است:
- فقدان هوشیاری، کاهش سطح هوشیاری
- سفید شدن چشم‌ها (فقط سفیدی چشم دیده می شود)
- قرمز یا آبی شدن رنگ صورت
- تغییر در تنفس
- قفل شدن بازوها، پاها و کل بدن
- حرکات جهشی در بازوها، پاها، بدن و یا سر
- عدم قابلیت کنترل حرکات
- عدم پاسخگویی به تحریکات بیرونی
این علائم معمولا از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می کشند. البته گاهی مواقع ممکن است طولانی‌تر نیز باشند. کودکان ممکن است پس از تشنج تب‌دار پرخاشگر شوند. برخی دیگر از آنها نیز ممکن است به خواب عمیق بروند که یک ساعت یا بیشتر طول خواهد کشید.
چه زمانی باید به پزشک مغز و اعصاب مراجعه کرد؟
صرع، حتی اگر همراه با تشنج باشد، الزاما همیشه نیازمند مراقبت‌های فوری پزشکی نمی باشد. اما در صورت داشتن هر یک از این علائم باید با اورژانس تماس بگیرید:
- بیمار برای اولین بار دچار صرع یا تشنج شده باشد
- صرع یا تشنج بیمار بیش از ۵ دقیقه طول بکشد
- تنفس بیمار دشوار شده باشد
- راه رفتن بیمار پس از صرع مختل شده باشد
- بیمار دو بار پشت سر هم دچار صرع شود
- فرد بیمار به خود آسیب بزند
- فرد مبتلا به بیماری قلبی، دیابت و یا دیگر بیماری‌ها بوده و یا باردار باشد
موضوع حائز اهمیت این است که حتما باید تمام جزئیات حادثه و هر گونه مصرف الکل یا مواد مخدر را به اپراتور اورژانس اطلاع دهید. در صورت امکان از تشنج فرد فیلم بگیرید تا بتوانید آن را به پزشک نشان دهید.
در چه صورتی کودکی که دچار تشنج شده است باید به اورژانس منتقل شود؟
در مورد کودکان در موارد زیر مراجعه به اورژانس و تماس با آمبولانس ضروری است.
- کودک برای اولین بار است که دچار تشنج شده و یا مطمئن نیستید که دقیقا چه اتفاقی افتاده است.
- تشنج بیش از ۵ دقیقه طول بکشد.
- کودک پس از تشنج بیدار نشود و یا بسیار بدحال باشد.
- کودک پیش از تشنج بسیار بیمار بوده باشد.
- کودک بیش از یک تشنج را تجربه کند.
- چنانچه تشنج تب دار کمتر از ۵ دقیقه طول کشیده باشد در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید و قرار ملاقات تعیین کنید. تا حد ممکن جزئیات آن چه را که مشاهده کرده اید در اختیار پزشک قرار دهید.
تشنج چگونه تشخیص داده می شود؟
سوابق پزشکی و دیگر علائم بیمار به پزشک برای تعیین آزمایش‌های ضروری کمک می کنند. این آزمایش‌ها عبارتند از:
- آزمایش خون و ادرار به منظور بررسی عفونت و یا وجود مواد سمی
- نوار مغز (EEG) برای بررسی فعالیت الکتریکی مغز
- آزمایش‌های تصویربرداری نظیر MRI و CT اسکن مغز
درمان تشنج چیست؟
در خصوص بروز تشنج تب دار، در کودکان نیاز به درمان خاصی نمی باشد و فقط باید علت تب شناسایی شود. گاهی مواقع پزشک ممکن است داروی به خصوصی را تجویز کند تا در صورت وقوع مجدد تشنج تب دار مورد استفاده قرار بگیرد.
اگر حملات تشنج و صرع به طور مکرر اتفاق بیفتند پزشک داروهایی را تجویز خواهد کرد که از وقوع مجدد آنها پیشگیری می کنند. باید توجه کرد که گزینه‌های درمانی انتخاب شده به عامل بوجود آورنده تشنج بستگی دارند.
در برخورد با فرد دچار تشنج چه باید کرد؟
دیدن فرد مبتلا به تشنج می تواند ناراحت کننده باشد اما حفظ آرامش در این شرایط بسیار مهم است. در صورت برخورد با بیمار مبتلا به تشنج ضمن حفظ خونسردی اقدامات زیر را انجام دهید:
- از سر فرد با یک بالشتک نرم محافظت کنید.
- فرد را به یک سمت بچرخانید تا تنفس وی تسهیل شود.
- هر گونه جسم سخت یا تیز را از دسترس فرد خارج کنید چرا که ممکن است به خود آسیب برساند.
- هرگونه پوشش اطراف گردن را خارج کرده و عینک فرد را بردارید.
- مشخصات و سوابق پزشکی فرد را پیدا کنید.
- با اورژانس تماس بگیرید.
- تا برگشت به حالت عادی و اطمینان از هوشیاری کامل فرد در کنار او بمانید.
در برخورد با فرد دچار تشنج باید از انجام چه اقداماتی پرهیز کرد؟
- قرار دادن هر گونه جسم خارجی در دهان فرد
- نگه داشتن فرد برای جلوگیری از تشنج
- تنها گذاشتن فرد مبتلا به تشنج
- قرار دادن کودک مبتلا به تشنج تب دار در وان حمام به منظور کاهش تب
احتمال پایان یافتن تشنج تب دار پیش از رسیدن کمک وجود دارد. در این حالت به منظور کاهش تب، پتوی اضافی و لباس های ضخیم را کنار بگذارید و به بیمار اطمینان دهید که حالش بهتر می شود.
قبل از مصرف دارو با پزشک مشورت کنید. پس از تشنج ممکن است کودک تا چند روز تحریک پذیر باشد. به کودک خوابیدن در زمان مناسب را آموزش داده و اجازه دهید در اتاق خودش بخوابد.
سیر تشنج در کودکان و بزرگسالان
تشنج های تب دار در کودکان موقتی هستند. ممکن است کودک در طول زندگی خود فقط یک بار دچار این حالت شود و دیگر آن را تجربه نکند. همچنین ممکن است کودک هر چند روز تا چند هفته یک بار دچار تشنج شود.
تشنج های تب دار معمولا باعث آسیب به مغز و یا افزایش احتمال صرع نمی شوند. این نوع تشنج ها معمولا خانوادگی هستند و مشکل مزمن خاصی بوجود نمی آورند.
توجه کنید که گاهی مواقع تشنج ها بدون علت رخ می دهند و هیچ عامل یا بیماری زمینه‌ای برای آنها شناسایی نمی شود. سیر تشنج ها (چه بدون صرع و چه همراه با صرع) به علت آنها بستگی داشته و ممکن است نیازمند درمان کوتاه مدت یا بلند مدت باشد. امروزه می توان صرع را به طور موثری کنترل کرد.
نتیجه‌گیری
در صورتی که خود یا یکی از نزدیکان تان دچار تشنج شدید با پزشک تماس بگیرید. اگر چه تشنج ممکن است فقط یک بار در طول عمر رخ دهد با این حال گاهی مواقع می تواند نشان دهنده وجود یک بیماری خطرناک زمینه‌ای باشد که باید شناسایی شده و درمان شود.
