آیا تا به حال با افرادی برخورد داشته‌اید که احساس کنید در حال نقش بازی کردن و خودنمایی هستند؟ دوست دارند در مرکز توجه باشند و حاضر هستند تا به هر قیمتی به این هدف برسند؟ خود را به شکل‌های عجیب و غریب آراسته می‌کنند یا دوست دارند با بقیه متفاوت باشند، لحن صدای خود را هنگام صحبت، به خصوص با جنس مخالف عوض کرده و رفتاری مصنوعی و دور از شخصیت اصلی‌‌شان نشان دهند؟
این موارد و سایر نمونه‌های مشابه همگی از جمله نشانه‌های افراد مبتلا به «اختلال شخصیت نمایشی» یا «هیستریونیک» است که شباهت‌های بسیار زیادی با اختلال روانی «نارسیسیسم» یا خودشیفتگی دارد.
به ساده‌ترین بیان، اگر فرد از سوی دیگران به شدت تایید و تحسین نشده و در مرکز توجه نباشد، احساس افسردگی به او دست می دهد و حتی افکار خودکشی خواهد داشت. تمام زندگی آن‌ها حول جلب توجه از دیگران و ساختن بهترین نمونه از شخصیت و نشان دادن تفاوت خود با دیگران می‌گذرد.
اختلال شخصیت نمایشی چیست؟
اختلال شخصیت نمایشی بخشی از یک اختلال روانی گسترده‌تر بوده که به عنوان «مانیا»، «شیدایی» و غیره در اختلال «شخصیت دو قطبی» نیز شناخته می‌شود. این اختلال به بیماری روانی «خوشهB» یا «اختلال دراما» نیز مشهور بوده و در زنان و مردان به گونه‌ای متفاوت خود را نشان می‌دهد.
جالب است بدانید اغلب، زنان به این اختلال روانی دچار می‌شوند که نشانه‌های اولیه خود را در دوران بلوغ و رشد نشان می‌دهد، با مرور زمان و در صورت عدم رسیدگی به موقع می‌تواند شدت یافته و به نوعی وسواس فکری-عملی اجباری تبدیل شده و روح شخص را به شدت مورد آسیب قرار دهد.
مردان مبتلا به این اختلال روانی نیز سعی می‌کنند اعتماد به نفس خود را به هر روشی به دیگران ثابت کرده و نسبت به بقیه برتری داشته باشند. آن‌ها معمولاً آگاهانه و در راستای جلب توجه دیگران ظاهر و پوشش خود را تغییر داده تا به چشم بیایند و به این ترتیب توجه سایرین را جلب کنند.
بهتر است بدانید افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، افرادی بسیار حساس بوده و از درون احساساتی شدید و ناپایدار دارند و اگر مورد تایید دیگران قرار نگیرند به شدت افسرده خواهند شد. آن‌ها ارزش خود را در تایید دیگران می‌دانند، که می‌تواند ریشه در مشکلات کودکی داشته باشد.
نشانه‌های اختلال شخصیت نمایشی
این افراد اغلب در مهارت‌های اجتماعی بسیار حرفه‌ای بوده و می‌توانند از آن برای هدایت افکار سایرین استفاده کنند. امروزه هر کدام از ما حداقل یک مرتبه با فردی دچار این اختلال، که نشانه‌های ذیل را دارد روبه‌رو شده‌ایم (بسیاری از نمونه‌های آن‌ها را در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام دیده‌ایم):
- افرادی که در صورت عدم توجه دیگران ناراحت و افسرده هستند.
- معمولاً با خنده‌ها یا صدای نامتعارف سعی در جلب توجه دیگران دارند.
- از رفتارها و لباس‌های تحریک آمیز برای جلب توجه دیگران استفاده می‌کنند.
- به سرعت دچار تغییر احساسات می‌شوند.
- می‌توانند برای هفته‌ها افسرده و غمگین بوده و ناگهان شاد و پر انگیزه باشند.
- رفتارشان شبیه به بازیگران تئاتر بوده و در همه‌چیز از صحبت‌های صمیمی تا نشان دادن احساسات خود اغراق می‌کنند.
- بیش از حد به ظاهر خود حساس هستند تا جایی که نسبت به کامل و زیبا بودن آن وسواس فکری پیدا کرده و به عمل‌های جراحی متعدد یا آرایش‌های سنگین روی می‌آورند.
- نسبت به انتقاد بسیار حساس بوده و به راحتی گول می‌خورند.
- بسیار از محیط و دیگران تاثیر پذیر بوده و شخصیتی مستقل ندارند.
- رفتارهای عجولانه، عدم تفکر پیش از انجام کار، عدم تحمل روزمرگی یا سرخوردگی
- پرش فکری و عملی از کاری به کار دیگر و نیمه رها کردن تمام برنامه‌های خود
- در حفظ روابط خود توانایی نداشته و اغلب شخصیتی دروغین و پوچ دارند.
جالب است بدانید امروزه با افزایش استفاده کاربران از شبکه‌های مجازی، میزان ابتلا به این اختلال در افراد افزایش یافته است. به همین دلیل بسیار اهمیت دارد والدین از همان ابتدا، نسبت به آموزش استفاده صحیح از این شبکه‌ها و افزایش سطح آگاهی کودکان و نوجوانان خود اقدام کنند.
چه چیز باعث ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی می‌شود؟
هنوز علت دقیق ابتلا به این اختلال روانی مشخص نیست. بهتر است بدانید در صورت عدم رسیدگی به موقع به این اختلال ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری برای فرد و اطرافیان به‌همراه داشته باشد.
اغلب روانشناسان عوامل ژنتیکی و سابقه ابتلای یکی از اعضای نزدیک خانواده مانند مادر یا پدر به این اختلال را نیز، دلیل دیگری برای ابتلا به بیماری شخصیت نمایشی می‌دانند. از جمله دلایل دیگر بروز اختلال روانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عوامل محیطی
- فقدان یکی از والدین در کودکی
- تنبیه به دلیل اشتباه کردن
- رفتار والدین در کودکی (مانند تشویق و توجه به کودک تنها زمانی که کار خوبی انجام می‌دهد و تنبیه شدید او در صورت رفتاری ساده مانند شکستن لیوان)
- طلاق و جدایی والدین و سردرگمی کودک از این موضوع
- رفتار غیرقابل پیش‌بینی، انتظارات بیش از حد از کودک برای کامل بودن و دمدمی مزاج بودن والدین
تمامی این رفتارها به خصوص طلاق و جدایی ناگهانی والدین و مشکلات خانوادگی مانند دعواهای مداوم، باعث احساس ایجاد سرزنش و خشم در کودک می‌شود که در نهایت کودکی که می‌خواهد تایید هر دو والد را به‌دست آورد دچار سردرگمی شده و به احتمال زیاد به مرور زمان در آینده دچار اختلال روانی شخصیت نمایشی می‌شود.
انواع شخصیت نمایشی
این اختلال در سنین مختلف و در افراد متفاوت به شکل‌های گوناگونی خود را نشان می‌دهد، که از جمله آن‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد:
- شخصیت نمایشی کودکانه
مشخص‌ترین بارزه این نوع از اختلال روانی شخصیت نمایشی، وابستگی شدید به دیگران و بروز رفتارهای اغراق آمیز مانند غش کردن برای جلب توجه و غیره است. هرچه بلوغ روانی فرد کمتر باشد در صورت مشاهده مخالفت یا عدم تایید این نوع رفتارهای کودکانه در او نیز بیشتر است.
عشق‌های شدید و آتشین، احساس سرزنش مداوم، عدم پایداری احساسات و شدت زیاد بالا و پایین شدن آن‌ها یا تغییر نظرشان در کسری از ثانیه درباره دیگران، همگی از نشانه‌های این اختلال روانی هستند.
- شخصیت نمایشی همواره موافق
چاپلوسی و تایید تمامی نظرات دیگران، مشخص‌ترین بارزه این دسته از افراد است. آن‌ها می‌خواهند دیگران دوستشان داشته باشند و به هر قیمتی حاضر هستند به این هدف برسند. شاید حتی برای این کار رفتارهای اغراق آمیز، مانند دادن هدایای گران‌قیمت و بیش از توان مالی‌شان از آن‌ها سر بزند. بهتر است بدانید افراد در این نوع از اختلال روانی همواره موافق، خشم و عصبانیت خود را زیر نقابی از مهربانی پنهان کرده و برای دوست داشته شدن همواره نظر دیگران را تایید می‌کنند اما از درون احساس دیگری دارند.
- شخصیت نمایشی همیشه شاداب
شاید در نگاه اول این دسته از افراد، بسیار خونگرم، صمیمی و اجتماعی و بسیار مثبت‌نگر به نظر برسند، اما در باطن شرایط روحی آن‌ها به شدت وخیم بوده و اغلب برای جلب توجه دیگران و نگه داشتن این احساس شادابی و سرزندگی تحت اضطراب شدید بوده و حتی ممکن است برای کنترل آن از مواد مخدر استفاده کنند. این افراد اغلب در روزهای اولیه آشنایی بسیار با انگیزه بوده و مدتی بعد بدون دلیل از همه چیز دوری می‌کنند یا دچار پریشانی عاطفی می‌شوند.
عوارض ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی
بهتر است بدانید این اختلال روانی در صورت عدم رسیدگی و توجه در همان سال‌های اولیه و دیدن نشانه‌ها، می‌تواند منجر به مشکلاتی بزرگ و ابتلا به سایر بیماری‌های روانی و در مواردی حتی خودکشی شود. از جمله مهم‌ترین عوارض ابتلا به این اختلال عبارتند از:
- افسردگی شدید
- اختلال در روابط جنسی، عاطفی و زناشویی
- عدم توانایی در انجام کارهای روتین روزانه و زندگی عادی
- اختلال در روابط اجتماعی و شغلی
- احساسات شدید در مقابل ترس از آینده، مانند شکست خوردن
این اختلال به خصوص در زوج‌های جوان، می‌تواند به طلاق یا حتی انتقال اختلال به کودک شود، بنابراین با دیدن اولین نشانه‌ها در عزیز خود به مشاوره مراجعه کرده تا بتواند بیماری خود را کنترل کند.
چطور می‌توان اختلال شخصیت نمایشی را تشخیص داد؟
در صورت مشاهده نشانه‌هایی که به آن‌ها اشاره کردیم، در افراد نزدیک خانواده بهتر است به یک روانشناس یا مشاور، مراجعه کرده و شرایط خود را توضیح دهید، اقدام به کنترل این رفتارها اولین گام برای بهبود زندگی افراد درگیر این اختلال است.
در صورتی که پس از معاینه اولیه و بررسی نشانه‌های اولیه، پزشک متخصص تشخیص دهد که فرد به این اختلال مبتلا است؛ روند ارزیابی پزشکی و بررسی‌های روانپزشکی آغاز می‌شود.
ممکن است بر حسب نشانه‌ها یا تشخیص پزشک، فرد نیاز به انجام تصویربرداری مغزی یا آزمایش‌های عصبی و آنالیز خون داشته باشد.
در صورتی که پزشک نشانه‌های جسمی این بیماری را تشخیص ندهد، فرد را به یک روان‌پزشک یا روانشناس متخصص در این زمینه ارجاع خواهد داد. معمولا روانشناسان برای درمان این دسته از افراد از روش‌های تخصصی مانند تست‌های مختلف رفتاری، صحبت در مورد موضوعات مختلف و تکراری در دوره‌های متفاوت و روش‌های مشابه برای تشخیص بهترین روش کنترل عوارض و نشانه‌های اختلال شخصیت نمایشی استفاده می‌کنند.
جالب است بدانید افراد مبتلا به این اختلال روانی معمولا خودشان در ابتدا به شدت مشتاق همکاری با روانشناس بوده تا ثابت کنند به این بیماری دچار نیستند و معمولا همان شخصیت نمایشی همیشگی خود را به نمایش می‌گذراند. اما در تست‌های روانشناختی اغلب نقطه ضعف خود را نشان می‌دهند. همچنین این افراد علاوه بر عدم توانایی کنترل بر روابط عاطفی خود، اغلب حافظه‌ای بسیار ضعیف داشته و در خصوص مسائل مربوط به ریاضیات و غیره نمی‌توانند تمرکز کنند.
اختلال شخصیت نمایشی چطور درمان می‌شود؟
هیچ درمانی برای این بیماری وجود ندارد اما می‌توان با مشورت روانشناس، نشانه‌های آن را تا حد ممکن کاهش داد. پس از تشخیص صحیح بیماری، برای کنترل نشانه‌ها و کاهش عوارض ناشی از این بیماری، روانشناسان معمولا ترکیبی از راه‌های زیر انجام می‌دهند:
- دارو درمانی: تجویز داروهای مربوط به کنترل اضطراب و ضد افسردگی
- گروه درمانی: شرکت با روان درمانگر در گروه‌هایی که شامل افراد دچار اختلال مشابه هستند.
- روش‌های شناختی-رفتاری: در این روش، فرد باید به صورت مداوم به جلسات روان درمانی مراجعه کرده و در خصوص مشکلات خود با وی صحبت کند. این سبک از درمان بیشتر بر پایه درمان ریشه‌های ابتلا به این بیماری بوده و به فرد کمک می‌کند تا با آرامش بیشتری و شناخت رفتار خود، نشانه‌هایی که دارد را کنترل و اصلاح کند.
- خانواده درمانی و زوج درمانی: زندگی سایر اعضای خانواده فرد مبتلا نیز به شدت تحت تاثیر این بیماری قرار دارد، به همین دلیل حضور خانواده یا همسر برای بررسی، راهنمایی و تعامل با وی می‌تواند روش خوبی برای همراهی فرد در روند درمانش باشد.
- تمرین‌های هماهنگی ذهنی و بدنی: ممکن است بسته به نظر روانشناس فردی که دچار این اختلال است، از ورزش‌های خاصی مانند «تای چی»، «یوگا» یا «مدیتیشن» جهت هماهنگی هر چه بیشتر میان ذهن و بدن استفاده کنند.
چطور می‌توان به فرد مبتلا کمک کرد؟
بهتر است برای همراهی هر چه بیشتر با بیمار در روند درمان، پس از پذیرش بیماری از سوی او، اعضای خانواده، دوستان، همسر و یا هر فردی که به وی نزدیک است، کارهایی را برای کمک به او انجام دهد:
- هرگز رفتاری دلسوزانه که باعث خدشه‌دار شدن غرور آن‌ها شود را انجام ندهید.
- برای تغییر نوع بینش او شخصاً اقدامی نکنید. کار را به روان‌پزشک بسپارید.
- بدانید اغلب رفتارها و به‌خصوص رفتارهای بسیار شدید آن‌ها، مانند خشم ناگهانی از قصد نیست.
- او را با تمام تفاوت‌هایش و بدون قضاوت قبول کرده و دوستش داشته باشید.
- باید با این واقعیت روبه‌رو شوید که تغییر رفتار این دسته از افراد به‌شدت کند است و در طولانی مدت خود را نشان می‌دهد، بنابراین امیدوار بوده و او را همراهی کنید.
- از موعظه کردن یا نصیحت کردن او جدا خودداری کنید.
- سعی کنید محیطی فراهم کرده تا شخص بتواند با شما احساس راحتی کرده و از افکار و ترس‌های خود صحبت کند.
- اجازه ندهید رفتار نمایشی او بر شما تاثیر بگذارد.
آیا پیشگیری از ابتلا به این بیماری امکان پذیر است؟
پیشگیری از ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی امکان پذیر نیست، اما می‌توان روش‌های گفته شده را برای درمان و کنترل نشانه‌های فرد در پیش گرفت. از سویی دیگر با شناخت کافی از عوامل و دلایل بروز این بیماری که به آن‌ها اشاره شد، می‌توان تا حد زیادی عوامل محیطی که بر بروز این بیماری تاثیر دارد را، به خصوص در دوران کودکی و بلوغ، کاهش داد. یکی از این راه‌ها، ایجاد ارتباط صمیمانه در خانواده و افزایش سطح آگاهی کودکان و نوجوانان است.
