ارتباط میان خواب و سلامت روان و تاثیر خواب بر سلامت روان – چه مثبت چه منفی- وجوه مختلفی دارد و پیچیده است اما در مجموع، شواهد نشان می‌دهد خواب کافی با روحیه بهتر، بالا رفتن میزان خلاقیت و حتی افزایش رضایت کلی از زندگی همراه است.
تاثیر خواب بر سلامت روان و عملکرد
ارتباط میان خواب و سلامت روان مبهم است؛ بسیاری از اختلالات روانی با علائم مربوط به کمبود خواب ظاهر میشوند اما متخصصان مطمئن نیستند کمبود خواب منجر به بروز اضطراب ، افسردگی یا اختلال کمبود توجه میشود یا برعکس.
اما توجه به هرگونه اختلال در خواب در بیمارانی که از مشکل سلامت روان رنج می‌برند حائز اهمیت است. شاید راه اصلی درمان نباشد ولی مزایای زیادی روی جسم و ذهن فرد می‌گذارد که باعث میشود فرد به سمت بهبودی پیش برود.
بررسی ارتباط خواب و سلامت روان
اگرچه دانشمندان هنوز در حال تحقیق روی تمام اتفاقاتی هستند که هنگام خواب در مغز و بدن رخ می‌دهد، یافته‌ها مشخص است: خواب اهمیت زیادی در سلامت روان دارد.
بدن و مغز هنگام خواب به ترمیم خود می‌پردازند، سیستم ایمنی را (که پیوند نزدیکی با سلامت روان دارد) تقویت می‌کنند، واکنش به استرس را بالا می‌برند و سیستم‌هایی را که به تنظیم احساسات، یکپارچه کردن خاطرات و افکار، تمرکز و ارتباط با دیگران کمک می‌کنند، از نو شارژ می‌کنند.
به طور خلاصه، خواب باکیفیت به طرق مختلف زندگی فرد را بهبود می‌بخشد و خواب و سلامت روان ارتباط تنگاتنگی با هم دارند.
آیا خواب روی شادی تاثیر دارد؟
از تحقیقات چنین برمی‌آید که خواب و شادی ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند و این ارتباط دوطرفه است. برای مثال، طبق یک ارزیابی گسترده دریافتیم افرادی که مدعی تاثیر مثبت روی زندگی خود بودند، در مجموع خواب بهتری داشتند.
در مقابل، به نظر می‌رسد خواب بهتر روحیه مثبت را تقویت میکند. از تحقیق روی کودکان چنین برمی‌آید که کمبود خواب با روحیه منفی و اختلال در تنظیم عواطف همراه است. در مقابل، کودکان و نوجوانانی که خواب کافی داشتند، بیشتر احساس شادی می‌کردند.
آیا خواب خوب با رضایت از زندگی در ارتباط است؟
تحقیقات نشان می‌دهد هرچه کیفیت خواب بهتر باشد، مدت زمان خواب طولانی‌تر باشد و این وضعیت تداوم پیدا کند، فرد رضایت بیشتری از زندگی خواهد داشت که یکی از معیارهای سلامت عمومی در نظر گرفته میشود.
اگرچه هنوز نمی‌توان با قطعیت گفت افزایش رضایت از زندگی نتیجه خواب بهتر است یا برعکس، درمجموع شواهد نشان می‌دهد تمرکز روی خواب می‌تواند یکی از راه‌های تقویت رضایت فرد از زندگی باشد.
خواب چه تاثیری روی تمرکز دارد؟
اگر خواب ناکافی باشد، توانایی درست فکر کردن مختل میشود. شواهد نشان داده کمبود خواب به طرق مختلف، از مختل ساختن تشکیل انتقال‌دهنده‌های عصبی گرفته تا اختلال در ارتباط میان سلول‌های عصبی، تمرکز را به هم میزند.
در مقابل، داشتن خواب کافی نه تنها با سلامت بهتر مغز و افزایش تمرکز، بلکه با تقویت خلاقیت و حافظه همراه است. به طور خلاصه، داشتن خواب کافی شبانه به طرق مختلف باعث تقویت عملکرد شناختی میشود و این موضوع به خصوص برای دان‌شآموزان یا بزرگسالانی که در شغل خود به استفاده از منابع ذهنی نیاز دارند، اهمیت دارد.
آیا خواب باعث بالا رفتن انرژی میشود؟
حین خواب، بدن و مغز دوباره شارژ میشوند و خودشان را از نظر سلولی ترمیم می‌کنند. خواب همچنین باعث تنظیم میزان هورمون‌های بدن میشود و سیستم ایمنی را تقویت میکند. تمام این اتفاقات، در کنار سایر مزایای فیزیکی و روحی خواب، به بالا رفتن انرژی فرد در زندگی روزمره کمک میکند.
آیا خواب منظم باعث بالا رفتن خلاقیت میشود؟
در مجموع، بله- خواب باعث تقویت تمرکز، خلاقیت و انرژی میشود که همگی به عملکرد بهتر فرد در محل کار، مدرسه یا غیره کمک میکند. برعکس، شواهد نشان می‌دهد کمبود خواب روی افراد، سازمان‌ها و ساختار کلان تاثیر منفی می‌گذارد.
نتایج تحقیق اخیر نشان داد کمبود خواب طی یک سال بیش از ۴۰۰ بیلیون دلار به اقتصاد آمریکا ضربه وارد کرد این در حالی است که اگر کسانی که شش ساعت خواب شبانه داشتند در عوض هفت ساعت بخوابند، این ضرر بیش از ۲۰۰ بیلیون دلار جبران خواهد شد.
کمبود خواب ، استرس و بیماری روانی
خواب ناکافی اغلب با روحیه پایین، افزایش اضطراب یا استرس همراه است.
اما اگرچه تقریبا همه ما این تجربه را داشته‌ایم که به خاطر کمبود خواب شبانه دچار استرس یا فروپاشی عاطفی شویم- و تعداد بسیاری به خاطر اختلال در خواب دچار افسردگی ، اختلال کمبود توجه یا اضطراب میشوند که تا چند ماه یا چند سال طول میکشد- ممکن است این مشکلات را مستقیما به خواب ربط ندهیم و درنتیجه آن را در اولویت نگذاریم.
متاسفانه، اختلال در خواب و سلامت روان روی هم تاثیر می‌گذارند و دست به خلق چرخه پریشانی می‌زنند که برای غلبه بر آن به کمک متخصص احتیاج است. تشخیص زودهنگام و اقدام جدی برای غلبه بر آن، بهترین رویکرد برای باطل کردن این چرخه است.
آیا کمبود خواب باعث آشفتگی عاطفی میشود؟
بله. از آنجایی که خواب ناکافی ارتباط بین آمیگدال (که کار پردازش احساسات را برعهده دارد) و قشر پیشپیشانی (که تصمیمگیری را کنترل میکند) را بر هم میزند، کمبود خواب پیوند نزدیکی با تشدید واکنش عاطفی دارد.
یعنی بسیاری از افراد اگر یک (یا چند) شب خواب کافی نداشته باشند، بداخلاق میشوند، زود عصبانی خواهند شد، بیشتر حساس میشوند و واکنش آنها به موارد آزاردهندهی روزمره که معمولا به خوبی با آن کنار میآمدند شدیدتر خواهد بود.
ارتباط خواب و افسردگی چیست و افسردگی چه تاثیری روی خواب می‌گذارد؟
معمولا اختلال در خواب و افسردگی همراه یکدیگر هستند.
در واقع، بعضی از متخصصان باور دارند اختلال در خواب (مانند کمبود خواب و بی‌خوابی و یا پرخوابی) علامت اصلی افسردگی است.
اما هنوز مشخص نیست اختلال در خواب منجر به بروز افسردگی میشود یا برعکس؟ اکثر متخصصان معتقدند توجه به هر دو مشکل، به جای تمرکز روی یک مورد، موثرترین روش برای رسیدن به درمان مطلوب است.
شواهد نشان‌دهنده ارتباط نزدیک خواب و افسردگی است.
من همیشه احساس خستگی می‌کنم. آیا افسرده هستم؟
خستگی مفرط یا پرخوابی در بعضی از موارد نشانه‌ی افسردگی است. همانطور که ذکر شد خواب و افسردگی به هم وابسته‌اند.
اگر علائم خستگی دائم بیشتر فیزیکی باشد، احتمالا ناشی از وضعیت دیگری است اما اگر با احساس اندوه، ناامیدی، گناه یا بی‌میلی همیشگی همراه باشد، احتمالا به افسردگی مربوط است.
در هر صورت، باید خستگی مفرط را با پزشک عمومی درمیان گذاشت تا فرد مورد معاینه قرار بگیرد و سایر ملاحظات درمان انجام شود.
آنقدر مضطرب هستم که نمی‌توانم بخوابم. باید چه کار کنم؟
اگر آماده خواب باشیم و بعد نگرانی، استرس و فکر به کارهای انجام‌نشده در سرمان بچرخد و ساعت‌ها بیدارمان نگه دارد، بسیار کلافه می‌شویم.
نوشتن مواردی که باعث بروز اضطراب در ما شده در یک دفتر، روش موثری برای آرام کردن ذهن و تسکین استرس شبانه است؛ بسیاری از افراد با نوشتن افکار اضطراب‌آور خود روی کاغذ احساس قدرت می‌کنند و ذهنشان «خالی» میشود. مدیتیشن هم جواب می‌دهد.
می‌توانید به جای فکر به وظایفی که باید در موعد مقرر به پایان برسانید، روی نفس‌های خود تمرکز کنید تا حواستان پرت شود و آرام شوید و با جبران کمبود خواب خود، مشکل خواب و افسردگی را از بین ببرید.
چرا اگر یک شب خوب نخوابم، دچار اضطراب می‌شوم؟
طبق نظریه، خواب ناکافی و کمبود خواب باعث ترشح هورمون استرس به نام کورتیزول میشود که اضطراب فرد را در روز بعد بالا می‌برد.
همچنین، کمبود خواب با افزایش فعالیت در قسمت‌هایی از مغز که کار تولید احساسات را بر عهده دارند و کاهش فعالیت در قسمت‌هایی از مغز که کار تنظیم این احساسات را برعهده دارند در ارتباط است.
به هم خوردن تعادل این هورمون و فعالیت مغز در اکثر موارد موقتی است.
با این حال، اضطراب و کمبود خواب و افسردی به راحتی می‌توانند از هم تغذیه کنند و چرخه پایان‌ناپذیری را تشکیل دهند. اگر اضطراب ادامه داشته باشد یا زندگی روزمره فرد را مختل سازد، و فرد نتواند خواب خوب داشته باشد، دریافت کمک حرف‌های جواب می‌دهد.
کمبود خواب حافظه را مختل میکند؟
یکی از کارکردهای اصلی خواب این است که به مغز اجازه می‌دهد مهمترین خاطرات ما را تنظیم، دسته‌بندی و مرتب کند. بنابراین، حتی یک شب کمبود خواب در بین سال‌مترین افراد نیز مانع از عملکرد شناختی آنها در روز بعد، از جمله حافظه، میشود.
آیا بیماری آلزایمر و کمبود خواب با هم ارتباط دارند؟
کمبود خواب پیوند نزدیکی با آلزایمر و دیگر انواع زوال عقل دارد که شاید به مختل شدن عملکرد ذخیره‌سازی حافظه مربوط باشد. تحقیقات نشان داده نزدیک به ۶۰ درصد از افراد دچار آلزایمر از دست کم یک اختلال جدی در خواب نیز رنج می‌برند.
یافته‌های جدید حاکی از این است که تشکیل آمیلوئید در مغز بیماران آلزایمر با خواب ناکافی در ارتباط است و محققان را به این فکر واداشته که آیا آلزایمر مستقیما روی حافظه تاثیر می‌گذارد یا ابتدا با مختل ساختن خواب فرد روی حافظه تاثیر منفی می‌گذارد.
چرا حفظ تمرکز و توجه هنگام خواب‌آلودگی دشوار است؟
ظرفیت توجه به خصوص نسبت به تاثیر کمبود خواب حساس است. افراد گزارش می‌دهند اگر یک شب خواب کافی نداشته باشند، نمی‌توانند روی انجام وظیفه تمرکز کنند یا پروژه را به اتمام برسانند و احساس می‌کنند «نمی‌توانند درست فکر کنند» یا به افکارشان سر و سامان دهند.
همچنین واکنش افراد کند میشود که عمل توجه به اطلاعات یا اولویت‌ها را دشوار می‌سازد. اگر کمبود خواب بیشتر از یک شب طول بکشد، عواقب جدی برای عملکرد شغلی، موفقیت تحصیلی یا حتی روابط در پی دارد.
آیا بین اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی و مشکل خواب ارتباط وجود دارد؟
با اینکه این دو مشکل از دیرباز به عنوان دو اختلال مجزا ولی همزمان تحت درمان قرار می‌گرفت، تئوری‌های اخیر نشان می‌دهد در بعضی از موارد، ممکن است هر دو از یک ریتم شبانه‌روزی غیرعادی و تاخیر در ترشح هورمون‌های خواب نشات بگیرند.
برای درک کامل این ارتباط به تحقیقات بیشتر نیاز است اما تا آن زمان، اکثر متخصصان پیشنهاد می‌کنند برای بهبود علائم اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی و سلامت عمومی باید مستقیما مشکل خواب را هدف قرار دهیم.
سخن پایانی
در این مقاله با ارتباط خواب و سلامت روان و ارتباط خواب و افسردگی بیشتر آشنا شدیم و با شرح تاثیر خواب بر سلامت روان افراد، عوارض کمبود خواب را بررسی کردیم.
