اگر می‌خواهید سرطان کبد را بشناسید در ابتدا بهتر است از کبد بدانید که بزرگترین اندام داخلی است و توسط سمت راست دنده های شما محافظت میشود. هپاتوسیت یک سلول اولیه در بافت کبد است که بیش از نیمی از جرم اندام را تشکیل می‌دهد. کبد حاوی رگ‌های خونی و مجاری صفراوی است که صفرا را از کبد به کیسه صفرا یا دستگاه گوارش می‌رسانند. کبد تجزیه میشود، متابولیزه میشود و مواد مغذی حیاتی مانند چربی‌ها را از روده شما ذخیره می‌کند. همچنین فاکتورهای انعقادی را برای کنترل خونریزی ایجاد می‌کند و مواد زائد سمی موجود در خون (مانند: مواد مخدر یا الکل) را که به ادرار و مدفوع می رود، تجزیه می‌کند.
سرطان کبد چیست؟
این نوع سرطان زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های کبد با سرعت غیر‌طبیعی رشد میکنند و توموری را تشکیل می‌دهند که می‌تواند بدخیم (سرطانی) یا خوش خیم (غیر سرطانی) باشد. هنگامی که این سلول های سرطانی در کبد شروع می‌شوند، به عنوان سرطان اولیه کبد شناخته می‌شوند.
کارسینوم هپاتوسلولار یک سرطان کبد با سلول‌های کبدی تمایز نیافته است. اکثر افراد مبتلا به HCC تا زمانی که بیماری پیشرفته نشده باشد، علائمی ندارند.
مراحل پیشرفت سرطان کبد
یکی از افکاری که ممکن است با شنیدن این که سرطان دارید به ذهن‌تان خطور کند این است که “آیا گسترش یافته است؟” پزشک از فرآیندی به نام مرحله بندی استفاده می‌کند تا به تشخیص سرطان عددی از I تا IV بدهد. هرچه این تعداد بیشتر باشد، سرطان شانس بیشتری برای گسترش دارد. سرطان ها همچنین با نحوه درمان آنها تعریف می‌شوند، عمدتاً با تصمیم گیری در مورد این که آیا سرطان را می‌توان با جراحی برداشت.
مراحل سرطان کبد شامل موارد زیر است:
۱. مرحله اول
تومور فقط در کبد یافت می شود.
۲. مرحله ۲
یک تومور یافت می شود، اما به رگ های خونی گسترش یافته است، یا بیش از یک تومور وجود دارد، اما همه آنها کوچکتر از ۳ سانتی متر هستند.
۳. مرحله ۳
سرطان کبد، بیش از یک تومور وجود دارد و حداقل یکی از آنها بزرگتر از ۵ سانتی متر است، یا سرطان به خارج از کبد به عروق خونی بزرگ، اندام دیگر یا به غدد لنفاوی منتقل شده است.
۴. مرحله ۴
سرطان به سایر نقاط بدن مانند ریه ها یا استخوان ها و همچنین غدد لنفاوی گسترش یافته است. سرطان کبد که بازگشته است ممکن است عود کننده نیز نامیده شود. سرطان مکرر کبد می تواند در کبد یا هر جای دیگری از بدن عود کند.
سرطان کبد چه علائمی دارد؟
سرطان کبد و علائم آن دارای دو مرحله می باشد
علائم اولیه سرطان کبد
- احساس درد در ناحیه فوقانی شکم در سمت راست، یا نزدیک کتف راست
- بزرگ شدن کبد (هپاتومگالی) که می‌توان آن را به شکل توده ای در زیر دنده های سمت راست بدن احساس کرد
- تورم شکم (آسیت) یا نفخ شکم که به صورت یک توده، گسترش می‌یابد
- یرقان، که به صورت زردی پوست و چشم ها و در اثر اختلال در عملکرد کبد به وجود می‌آید
- غده سرطانی در کبد
- خستگی و ضعف عمومی
- زرد شدن پوست و چشم‌ها (یرقان)
علائم ثانویه سرطان کبد
- کاهش وزنی که ارتباطی با تغییرات رژیم غذایی نداشته باشد
- کاهش اشتها یا احساس سیری، تنها پس از خوردن مقدار کمی غذا
- حالت تهوع و استفراغ، در صورتی که ناشی از بیماری دیگری نباشد
- ضعف عمومی و یا خستگی مداوم؛ ضعف و خستگی ادامه دار
- تبی که ناشی از بیماری دیگری نباشد.
- بزرگی کبد
- بزرگ شدن طحال که به شکل توده ای زیر دنده های سمت چپ احساس میشود
بیشتر نشانه‌های سرطان کبد ممکن است مشابه علائم دیگر انواع عفونت‌ها و بیماریهای خوش خیم کبد باشد. در سرطان کبد، علائم بیماری همگام با رشد تومورها و گسترش بیماری، تشدید می‌یابند.
در موارد نادر و به‌خصوص در مراحل اولیه بیماری، ممکن است در اثر سرطان کبد، اختلالات دیگری به وجود بیاید. سندرم های پارانئوپلاستیک منجر به بروز علائمی در قسمت های دیگر بدن می‌شوند. اطلاع از این دست علائم می‌تواند در روند تشخیص این نوع سرطان کمک کننده باشد.
بعضی از علائم پارانئوپلاستیک سرطان کبد عبارت اند از:
- هایپرکلسمی؛ سطح بالای کلسیم خون
- هیپوگلیسمی؛ سطح پایین قند خون
- اریتروسیتوز؛ تعداد زیاد گلبول‌های قرمز خون
- هایپرکلسترولمی؛ سطح بالای کلسترول
- ژنیکوماستی؛ بزرگ شدن سینه‌ها [در مردان]
- کوچک شدن بیضه ها در مردان
علت سرطان کبد چیست؟
در ابتدا بهتر است بدانید که علت دقیق سرطان کبد ناشناخته است، اما بیشتر موارد با آسیب و اسکار کبد به نام سیروز همراه است. شایع‌ترین عوامل خطر ابتلا به این نوع سرطان، هپاتیت مزمن B یا ویروس هپاتیت C است. با توجه به ACS، پیشگیری از هپاتیت می‌تواند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به این نوع سرطان را کاهش دهد و به طور بالقوه بروز آن را به نصف کاهش دهد. محافظت از بیماران در برابر هپاتیت از بیماری که منجر به سیروز کبدی میشود و خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد، جلوگیری می‌کند.
عوامل خطر سرطان کبد
چه کسانی بیتشر در معرض ابتلا به سرطان کبد قرار دارند. در ادامه به عوامل خطر ابتلا به این نوع سرطان اشاره می کنیم:
سن
در ایالات متحده، میانگین سن شروع سرطان کبد ۶۳ سال است.
جنسیت
مردان بیشتر از زنان به سرطان کبد مبتلا می‌شوند، به نسبت ۲ به ۱.
نژاد و قومیت
در ایالات متحده، نرخ سرطان کبد در آمریکایی‌های آسیایی و جزایر اقیانوس آرام بالاترین میزان است. سفید پوستان آمریکایی کم‌ترین خطر ابتلا به این نوع سرطان را دارند. هر دو ویروس هپاتیت B و C ممکن است از طریق استفاده مشترک از سوزن های آلوده (مانند مصرف مواد مخدر)، رابطه جنسی محافظت نشده یا زایمان از فردی به فرد دیگر منتقل شوند. ویروس‌ها ممکن است از طریق انتقال خون نیز منتقل شوند، اگرچه این خطر از زمان شروع آزمایش خون برای این ویروس‌ها در ایالات متحده بسیار کاهش یافته است.
اضافه وزن بیش از حد
چاقی ممکن است شانس ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد، احتمالاً از طریق ایجاد استئاتوهپاتیت غیر‌الکلی در نهایت سیروز.
مصرف زیاد الکل
سوء مصرف الکل یکی از علل شایع سیروز کبدی است که خطر ابتلا به این نوع سرطان را افزایش می‌دهد.
سیگار کشیدن
مصرف دخانیات ممکن است خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد.
استروئیدهای آنابولیک
که توسط ورزشکاران برای افزایش قدرت و توده عضلانی استفاده می شود، استفاده طولانی مدت از استروئیدهای آنابولیک (هورمون های مردانه) ممکن است کمی خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد. استروئیدهای شبه کورتیزون مانند هیدروکورتیزون، دگزامتازون و پردنیزولون خطر یکسانی ندارند.
آرسنیک
قرار گرفتن مزمن در معرض آرسنیک طبیعی از طریق آب آشامیدنی (آلودگی در برخی از چاه ها) خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان کبد را افزایش می‌دهد.
آفلاتوکسین ها
اینها مواد سرطان زا هستند که توسط قارچی ساخته می شوند که گندم، ذرت، سویا، برنج و برخی از انواع آجیل را آلوده می‌کند. آلودگی معمولاً به دلیل نگهداری مواد غذایی در یک محیط مرطوب و گرم اتفاق می افتد که در کشورهای گرم‌تر و گرمسیری رایج‌تر است. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آفلاتوکسین‌ها یکی از عوامل خطر اصلی سرطان کبد به خصوص در افراد مبتلا به عفونت های هپاتیت B یا C است. آزمایشات منظم توسط دولت فدرال، محتوای آفلاتوکسین در غذاها را در ایالات متحده تنظیم می‌کند.
قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی
قرار گرفتن در معرض وینیل کلرید (ماده شیمیایی مورد استفاده در ساخت برخی پلاستیک‌ها) و دی اکسید توریم (ماده شیمیایی که قبلاً برای آزمایش اشعه ایکس استفاده می‌شد) ممکن است خطر ابتلا به آنژیوسارکوم کبدی را افزایش دهد. در سال‌های اخیر مقررات سختگیرانه‌ای در مورد قرار گرفتن در معرض این مواد شیمیایی در ایالات متحده وضع شده است.
سیروز کبدی
سیروز زمانی رخ می‌دهد که سلول۲های کبدی آسیب ببینند و با بافت اسکار جایگزین شوند. افراد مبتلا به سیروز در معرض خطر ابتلا به سرطان کبد هستند. در بیشتر موارد (تا ۹۰ درصد موارد در ایالات متحده)، افرادی که به HIV مبتلا می شوند سیروز زمینه‌ای دارند. سیروز در اثر عوامل مختلفی ایجاد می شود. علاوه بر سوء مصرف الکل و عفونت‌های مزمن هپاتیت B یا C، استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH، یک بیماری کبد چرب که اغلب در افراد چاق که الکل مصرف میکنند یا اصلا الکل مصرف نمی کنند دیده می شود)، انواع خاصی از بیماریهای متابولیک ارثی و بیماریهای خود ایمنی ممکن است باعث سیروز شوند.
بیماریهای متابولیک
انواع خاصی از بیماریهای متابولیک ارثی ممکن است باعث سیروز و افزایش شانس ابتلا به این نوع سرطان شوند. هموکروماتوز ژنتیکی (اختلال بیش از حد آهن که باعث ایجاد ذخایر آهن در سراسر بدن از جمله کبد میشود)، تیروزینمی (افزایش سطح اسید آمینه تیروزین)، کمبود آلفا-۱-آنتی تریپسین، پورفیری پوستی تاردا (کمبود سنتز هم)، گلیکوژن. بیماری ذخیره سازی و بیماری ویلسون (افزایش سطح مس در کبد) بیماریهای نادری هستند که ممکن است به کبد آسیب برسانند و خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهند.
ابتلا به دیابت ممکن است خطر ابتلا به سرطان کبد را نیز افزایش دهد.
روش های تشخیص سرطان کبد
روش های مختلفی برای تشخیص سلول های سرطانی کبد وجود دارد که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم:
سونوگرافی از کبد
سونوگرافی معمولا اولین روش تشخیصی است که برای تشخیص این نوع سرطان به کار می رود. دقت سونوگرافی بستگی به میزان تجربه شخصی است که این کار را انجام می دهد.
آزمایش AFP
این آزمایش میزان پروتئین آلفا-فتوپروتئین را اندازه گیری می کند.
سی تی اسکن کبد
در این روش نیازی به تجربه تکنسین نمی باشد و میزان دقت آن ممکن است بیشتر باشد و تشخیص را راحت تر کند.
آنژیوگرافی کبد
در این روش ماده ای از طریق ورید به کبد تزریق می شود
بیوپسی یا نمونه برداری از کبد
در اکثر سرطان ها نمونه برداری به تشخیص دقیق کمک می کند. در این روش میزان خوش خیم بودن یا بدخیم بودن سرطان مشخص می گردد.
راهکار های درمان سرطان کبد
بیشتر پزشکان معتقدند درمانی برای سرطان کبد وجود ندارد و بیماری را می توان با رژیم غذایی کنترل کرد و از پیشرفت آن جلوگیری نمود. در ادامه به برخی از روش های درمانی که پزشکان استفاده می کنند اشاره می کنیم:
۱. دارو درمانی
از جمله روش درمانی فوری و ابتدایی که توسط متخصص متبحر جهت جلوگیری از شدت بیماری تجویز میشود، نام داروهای سرطان کبد هم بر اساس شدت و ضعف بیماری برایتان در قالب نسخه ای ارائه می‌دهند.
۲. جراحی
جراحی بهترین درمان در سرطان قابل برداشت موضعی است.
۳. تزریق الکل
در این روش الکل خالص توسط متخصص گوارش از طریق پوست یا جراحی مستقیما به داخل تومور تزریق میشود. الکل سلول‌های سرطانی را خشک کرده و باعث مرگ آنها میشود.
۴. تخریب سلول سرطانی از طریق امواج رادیویی
در این روش از جریان الکتریکی رادیویی برای تخریب سلول های سرطانی استفاده میشود. با استفاده از سونوگرافی یا سی تی اسکن به عنوان راهنما جراح از طریق برش‌های پوستی چندین سوزن نازک را وارد شکم می‌کند هنگامی که سوزن ها به سلول سرطانی رسیدند با جریان الکتریکی گرم می‌شوند و سلول‌های سرطانی را تخریب می‌کند.
۵. ایجاد آمبولی شیمیایی
ایجاد آمبولی شیمیایی روشی از درمان شیمی‌درمانی است از داروهای شیمی درمانی قوی مستقیما در کبد استفاده میشود.
۶. کرایوتراپی
در این روش با استفاده از سرمای شدید سلول‌های سرطانی تخریب می‌شوند.
۷. پرتو‌درمانی
در این درمان با استفاده از امواج انرژی بالا سلول‌های سرطانی تخریب شده و تومور جمع میشود. پرتو تابی از طریق یک وسیله خارج بدن یا از طریق مواد حاوی اشعه که به داخل کبد فرستاده شده انجام میشود.
۸. شیمی‌درمانی سرطان کبد
در این درمان با استفاده از داروهای قوی شیمی درمانی سلول های سرطانی کشته می‌شوند.
۹. پیوند کبد
در این روش کبد بیمار برداشته شده و یک کبد اهدایی جایگزین آن میشود. پیوند کبد در بعضی افراد با تومورهای کوچک در مرحله اولیه یا در بعضی افراد با تومورهای مجاری کبدی کاربرد دارد.
۱۰. سورافنیب (نکساوار)
این دارو توانایی تومور را در تولید عروق خونی جدید هدف قرار می‌دهد.
روش های پیشگیری از سرطان کبد
عفونت‌های هپاتیتB و هپاتیت C با هم مسئول ۸۵ تا ۹۰ درصد سرطان‌های کبدی هستند، بنابراین اتخاذ تدابیری برای پیشگیری از این عفونت‌ها و جستجوی درمان برای آن ها در صورت وجود، راهی عالی برای کاهش خطر ابتلا به سرطان کبد است.
واکسیناسیون
متاسفانه، هیچ واکسنی برای هپاتیت C وجود ندارد. واکسن هپاتیت B، با این حال، برای همه کودکان در ایالات متحده توصیه میشود و مدارس برای پذیرش لازم است.
اگر یک بزرگسال جوان هستید، سوابق پزشکی خود را بررسی کنید تا مطمئن شوید که در دوران کودکی به درستی واکسینه شده‌اید. اگر آن سوابق را ندارید، با پزشک متخصصی در مورد این که آیا دریافت واکسن هپاتیت B برای شما مناسب است یا خیر صحبت کنید. سایر بزرگسالانی که واکسینه نشده‌اند، ممکن است بخواهند واکسینه شوند، به‌ویژه اگر عوامل خطری برای ابتلا به این بیماری داشته باشند.
تغییر در سبک زندگی
تمرینات ورزشی را به طور منظم دنبال کنید.
تناسب اندام و حفظ وزن متناسب
اگر وزن فعلی شما در محدوده سالم است، آن را حفظ کنید. اگر نیاز به کاهش وزن دارید، روی یک رژیم غذایی سالم تمرکز کنید و فعالیت خود را افزایش دهید.
اگر به مصرف مشروبات الکلی یا استعمال مواد مخدر اعتیاد دارید آنها را محدود و به حداقل برسانید.
رژیم غذایی سالمی داشته باشید
به عنوان مثال بر اساس تحقیقاتی که انجام شده است محققین به این نتیجه رسیده‌اند بهترین میوه برای سرطان کبد، گریپ فروت، زغال اخته، زغال اخته، انگور، سبزیجات چلیپایی، آجیل، دانه ها، ماهی و روغن زیتون است که می‌تواند خطر ابتلا به بیماریهای کبدی را کاهش دهد. برای بهبود سلامت کبد از مصرف غذاهای چرب خودداری کنید.
آیا سرطان کبد کشنده است؟
در مورد عوارض سرطان کبد می‌توان گفت که هم سرطان اولیه و هم سرطان ثانویه کبد اغلب کشنده‌اند، همچنین ممکن است بالا آوردن خون در این بیماری را فرد مبتلا به تجربه کند، به خصوص نوع ثانویه آن، زیرا نشانه از گسترش یک سرطان اولیه است. تشخیص زود هنگام، بیشترین شانس درمان موفق را به دنبال دارد.
نتیجه گیری
هم‌چون دیگر سرطان‌ها، در مراحل اولیه سرطان کبد نیز اثری از علائم این بیماری مشاهده نمی‌شود؛ در نتیجه، تومورهای کبد در مراحل پیشرفته‌تر بیماری تشخیص داده می‌شوند. از آن‌جایی که تست‌های غربالگری مناسبی جهت گزینش بیماران مبتلا به این نوع سرطان وجود ندارد، لازم است در صورت داشتن سابقه خانوادگی یا ریسک فاکتورهای دیگر این بیماری، با پزشک خود جهت اطلاع از اقداماتی که می‌توان برای کاهش خطر ابتلا به این سرطان یا کنترل آن انجام داد، صحبت کنید. مرکز جامع ملی سرطان به افراد در معرض خطر ابتلا به سرطان کبد پیشنهاد می‌کند هر ۶ تا ۱۲ ماه، سونوگرافی و آزمایش خون آلفا فتوپروتئین را انجام دهند.
