ویتامین D برای سلامتی بسیار مهم است. این ویتامین در حفظ سلامت و عملکرد سلول های بدن چند وظیفه کلیدی را برعهده دارد. اکثر افراد ویتامین دی کافی دریافت نمی کنند بنابراین به مصرف مکمل نیاز دارند. با این حال، ممکن است (در موارد نادر) تشکیل این ویتامین در بدن به میزان سمی برسد.
کمبود و مسمومیت با مصرف زیاد ویتامین دی
ویتامین دی در جذب کلسیم، عملکرد ایمنی و محافظت از استخوان، عضلات و سلامت قلب نقش دارد. ویتامین دی به طور طبیعی در غذا وجود دارد و با قرار گرفتن پوست در معرض آفتاب نیز تولید می شود.
با این حال، به غیر از ماهی چرب، تعداد کمی از غذاها سرشار از ویتامین دی هستند. به علاوه، اکثر افراد به اندازه کافی در معرض آفتاب نیستند تا ویتامین دی به مقدار مناسب در بدنشان تولید شود.
بنابراین، کمبود این ویتامین بسیار شایع است. درواقع، تخمین زده شده حدود ۱ بیلیون نفر در سراسر دنیا به اندازه کافی ویتامین دی دریافت نمی کنند.
مکمل های ویتامین دی رایج است و می توان ویتامین دی-۲ و دی-۳ را از طریق مکمل دریافت کرد. ویتامین دی-۳ در واکنش به نور خورشید تولید می شود و در محصولات حیوانی وجود دارد درحالی که ویتامین دی-۲ گیاهی است.
یافته ها نشان می دهد ویتامین دی-۳ بیشتر از ویتامین دی-۲ سطح خون را بالا می برد. تحقیقات حاکی از این است که با مصرف هر ۱۰۰IU ویتامین دی-۳ بیشتر در روز، میزان ویتامین دی خون تا ۱ ng/ml (2.5 nmol/l) افزایش می یابد.
با این حال، مصرف دوز بالای ویتامین دی-۳ در بلندمدت باعث تشکیل ویتامین دی مازاد در بدن می شود.
مسمومیت ویتامین دی زمانی رخ می دهد که میزان آن در خون بیشتر از ۱۵۰ ng/ml (375 nmol/l) باشد. از آنجایی که ویتامین در چربی بدن ذخیره و به تدریج وارد جریان خون می شود، تاثیر مسمومیت تا چند ماه بعد از توقف مصرف مکمل باقی میماند.
لازم است بدانید مسمومیت ویتامین دی شایع نیست و منحصرا در افرادی رخ می دهد که بدون تحت نظارت قرار دادن میزان آن در خون، دوز بالایی از مکمل را در بلندمدت مصرف می کنند.
همچنین ممکن است فرد از مکملی استفاده کند که میزان ویتامین دی آن بیشتر از چیزی است که روی برچسب مکمل نوشته شده و سهوا ویتامین دی اضافه مصرف کند.
درمقابل، رژیم غذایی و قرار گرفتن در معرض نور خورشید به تنهایی باعث مسمومیت ویتامین دی نمی شود.
در ادامه به ۶ نمونه از اصلی ترین عوارض افزایش میزان ویتامین دی اشاره می کنیم.
خطرات مصرف زیاد ویتامین دی
۱. افزایش میزان ویتامین دی در خون
تامین میزان کافی ویتامین دی در خون به تقویت ایمنی و محافظت از بدن دربرابر پوکی استخوان و سرطان کمک می کند.
با این حال، بر سر محدوده مقدار کافی مطلوب توافق وجود ندارد.
با اینکه میزان ۳۰ ng/ml (75 nmol/l) ویتامین دی در خون کافی تلقی می شود، انجمن ویتامین دی پیشنهاد می کند مقدار ۴۰–۸۰ ng/ml (100–۲۰۰ nmol/l) را حفظ کنیم و به این نکته اشاره می کند اگر میزان ویتامین دی در خون به بالاتر از ۱۰۰ ng/ml (250 nmol/l) برسد، می تواند خطرناک باشد.
درحالیکه تعداد زیادی از افراد از مکمل های ویتامین دی استفاده می کنند، به ندرت پیش می آید میزان این ویتامین در خون کسی بسیار بالا باشد.
یک تحقیق جدید طی ده سال اطلاعات بیش از ۲۰ هزار نفر را مورد بررسی قرار داد. نتایج حاکی از این بود که میزان ویتامین دی تنها ۳۷ نفر بیشتر از ۱۰۰ ng/ml (250 nmol/l) بود. فقط یک نفر، با ۳۶۴ ng/ml (899 nmol/l)، دچار مسمومیت جدی بود.
در یک تحقیق، میزان ویتامین دی موجود در خون یک خانم بعد از مصرف مکمل که به مدت دو ماه روزانه ۱۸۶,۹۰۰ IU ویتامین دی-۳ در بدن او تامین میکرد به ۴۷۶ ng/ml (1,171 nmol/l) رسید.
این رقم ۴۷ برابر بیشتر از میزان مصرف پیشنهادی، یعنی ۴۰۰۰ IU در روز است.
بعد از اینکه زن دچار خستگی مفرط، فراموشی، حالت تهوع، استفراغ، اختلال در گفتار و دیگر علائم شد، در بیمارستان تحت نظارت و بستری قرار گرفت.
با اینکه تنها دوز بسیار بالای مکمل می تواند به سرعت منجر به مسمومیت شود، حتی مدافعان این مکمل ها توصیه می کنند روزانه فقط ده هزار IU از این مکملها را استفاده کنید.
خلاصه اگر میزان ویتامین دی در خون به بیشتر از ۱۰۰ ng/ml (250 nmol/l) برسد، می تواند خطرناک باشد. افزایش میزان ویتامین دی در خون در اثر مصرف مکمل های قوی منجر به بروز علائم مسمومیت می شود.
۲. افزایش میزان کلسیم خون
ویتامین دی به جذب کلسیم غذا توسط بدن کمک می کند. درواقع، جذب کلسیم یکی از مهمترین وظایف ویتامین دی است.
با این حال، اگر مصرف ویتامین دی بیش از اندازه باشد، کلسیم خون به حدی می رسد که علائم ناخوشایند و خطرناک را به دنبال دارد.
ازجمله علائم هایپرکلسمی، یا افزایش کلسیم خون، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خستگی مفرط، سرگیجه و گیجی
- استسقا
- تکرر ادرار
میزان طبیعی کلسیم خون ۸.۵–۱۰.۲ mg/dl (2.1–۲.۵ mmol/l) است.
در یک تحقیق، مرد مسن مبتلا به زوال عقل که به مدت ۶ ماه هر روز ۵۰ هزار IU ویتامین دی مصرف می کرد، بارها به دلیل علائم مربوط به افزایش کلسیم خون بستری شد.
در تحقیق دیگر، دو مرد از مکمل ویتامین دی نامعتبر استفاده کرده بودند و میزان کلسیم خون آنها به ۱۳.۲–۱۵ mg/dl (3.3–۳.۷ mmol/l) رسیده بود. به علاوه، یک سال طول کشید تا بعد از قطع مصرف مکمل میزان کلسیم خون آنها عادی شود.
۳. حالت تهوع، استفراغ و بی اشتهایی
بسیاری از عوارض افزایش ویتامین دی به افزایش کلسیم خون مربوط می شود.
ازجمله می توان به حالت تهوع، استفراغ و بی اشتهایی اشاره کرد.
با این حال، تمام کسانی که میزان کلسیم خون آن ها بالاست این علائم را تجربه نمی کنند.
یک تحقیق وضعیت ۱۰ نفر که برای درمان کمبود ویتامین دی از مکمل استفاده کردند و سپس دچار هایپرکلسمی شدند را مورد بررسی قرار داد.
چهار نفر دچار حالت تهوع و استفراغ شدند و سه نفر اشتهای خود را از دست دادند.
نتایج واکنش به ویتامین دی در دیگر تحقیقات نیز به همین منوال بود. یک خانم بعد از مصرف مکملی که میزان ویتامین دی موجود در آن ۷۸ برابر بیشتر از میزان نوشته شده روی برچسب بود، دچار حالت تهوع و کاهش وزن شد.
لازم به ذکر است این علائم در واکنش به دوز بسیار بالای ویتامین دی-۳ رخ می دهد که میزان کلسیم خون را به بیشتر از ۱۲ mg/dl (3.0 mmol/l) میرساند.
خلاصه شواهد نشان می دهد مصرف دوز بالای ویتامین دی در بعضی از افراد به دلیل بالا رفتن میزان کلسیم خون منجر به حالت تهوع، استفراغ و کماشتهایی می شود.
۴. دل درد، یبوست یا اسهال
دل درد، یبوست یا اسهال ازجمله عوارض شایع گوارشی است که به حساسیت غذایی یا سندرم روده تحریک پذیر مربوط می شود.
با این حال، ممکن است این علائم ناشی از بالا رفتن میزان کلسیم خون در اثر مسمومیت ویتامین دی باشد.
ممکن است افرادی که برای درمان کمبود ویتامین دی از دوز بالای این ویتامین استفاده می کنند دچار این علائم شوند. به نظر می رسد این واکنش، درست مانند سایر علائم، در هر فرد متغیر است (حتی اگر میزان افزایش ویتامین دی در خون مشابه باشد).
در یک نمونه تحقیق، یک پسر بعد از مصرف مکمل های نامعتبر ویتامین دی دچار دل درد و یبوست شد درحالیکه میزان ویتامین دی در خون برادر او بدون هیچگونه علامت دیگر افزایش داشت.
در یک تحقیق دیگر، کودک ۱۸ ماهه که به مدت سه ماه روزانه ۵۰ هزار IU ویتامین دی-۳ مصرف می کرد دچار اسهال، دلدرد و دیگر علائم شد. این علائم بعد از قطع مصرف مکمل رفع گردید.
خلاصه دوز بالای ویتامین دی که منجر به افزایش کلسیم خون می شود می تواند علائمی نظیر دل درد، یبوست یا اسهال را در پی داشته باشد.
۵. پوسیدگی استخوان
از آنجاییکه ویتامین دی نقش مهمی در جذب کلسیم و متابولیزم استخوان دارد، دریافت آن به میزان کافی برای حفظ استخوان های قوی حیاتی است.
با این حال، افزایش ویتامین دی می تواند به سلامت استخوان صدمه بزند.
اگرچه بسیاری از علائم افزایش ویتامین دی به بالا رفتن میزان کلسیم خون نسبت داده می شود، بعضی محققان می گویند دوز بالای ویتامین دی منجر به پایین آمدن میزان ویتامین کا-۲ در خون می شود.
یکی از مهمترین وظایف ویتامین کا-۲ حفظ کلسیم استخوان و جلوگیری از ورود آن به خون است. گفته می شود افزایش میزان ویتامین دی باعث کاهش فعالیت ویتامین کا-۲ می شود.
بهتر است برای جلوگیری از پوسیدگی استخوان زیاد از مکمل ویتامین دی استفاده نکنید و از مکمل ویتامین کا-۲ استفاده کنید. همچنین می توانید غذاهای سرشار از ویتامین کا-۲، مانند گوشت و لبنیات، بخورید.
خلاصه اگرچه ویتامین دی برای جذب کلسیم مورد نیاز است، افزایش میزان آن در فعالیت ویتامین کا-۲ اختلال ایجاد می کند و منجر به پوسیدگی استخوان می شود.
۶. نارسایی کلیوی
مصرف زیاد ویتامین دی به طور مکرر منجر به آسیب دیدن کلیه می شود.
درواقع، اکثر تحقیقات حاکی از این است که افراد مبتلا به مسمومیت ویتامین دی دچار آسیب کلیوی متوسط تا شدید می شوند.
در یک تحقیق روی ۶۲ نفر که تحت تزریق دوز بالای ویتامین دی قرار گرفتند، همه (چه کسانی که کلیه های سالم داشتند، چه کسانی که قبلا از بیماری کلیوی رنج می بردند) دچار نارسایی کلیه شدند.
نارسایی کلیه از طریق آبرسانی دهانی یا سرم و دارو درمان می شود.
خلاصه افزایش ویتامین دی می تواند در افرادی که کلیه های سالم دارند و کسانی که مبتلا به بیماری کلیه هستند منجر به نارسایی کلیه شود.
حرف آخر
ویتامین دی برای سلامت عمومی بسیار مهم است. حتی اگر رژیم غذایی سالم دارید، برای دریافت میزان مطلوب این ویتامین به مصرف مکمل احتیاج پیدا می کنید.
با این حال، مصرف زیاد یک ماده مفید نیز می تواند زیانبار باشد.
از مصرف دوز بالای ویتامین دی بپرهیزید. درمجموع، مصرف ۴ هزار IU ویتامین دی در روز یا کمتر، تا زمانی که وضعیت خون تحت کنترل باشد، بی خطر تلقی می شود.
به علاوه، حتما مکمل ویتامین دی را از کارخانه های معتبر خریداری کنید تا خطر اوردوز تصادفی به دلیل استاندارد نبودن برچسب کاهش یابد.
