چرا شکم آب می آورد؟

آسیت به معنای جمع شدن آب در شکم است. تجمع مایع در شکم باعث باد کردن شکم می‌شود که معمولا چند هفته طول می‌کشد تا بروز پیدا کند؛ با این حال ممکن است طی چند روز هم اتفاق بیفتد. آسیت آزاردهنده است و می‌تواند با حالت تهوع، خستگی و تنگی نفس همراهی داشته باشد. بیماری‌های کبدی شایع‌ترین علت آسیت هستند؛ نارسایی قلبی و سرطان از دلایل دیگر آسیت یا آب آوردن شکم هستند.

در متن پیش رو قصد داریم شما را با آسیت، علل و نحوه درمان آن آشنا کنیم.

در این مقاله می‌خوانید:

• آسیت یا آب آوردن شکم چیست؟

• دلایل آسیت یا آب آوردن شکم

• علائم آسیت چیست؟

• درمان آسیت

• تشخیص علت آب آوردن شکم

• عوارض آسیت

• ریسک فاکتورهای بروز آسیت یا آب آوردن شکم

• پیشگیری از آسیت

• چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

آسیت یا آب آوردن شکم چیست؟

آسیت که در اصطلاح عامه به آن آب آوردن شکم هم گفته می‌شود، به معنای تجمع مایع در فضای شکمی است. این مایع اغلب در فضای بین دو لایه‌ی پریتوئن یا پرده صفاقی تجمع می‌یابد. صفاق پوششی است که اعضای بدن را دربرمی‌گیرد. همیشه مقدار کمی مایع در فضای بین دو لایه صفاق وجود دارد.

دلایل آسیت یا آب آوردن شکم

بیماری‌های بسیار زیادی هستند که می‌توانند منجر به بروز آسیت شوند؛ از جمله سل ، نارسایی کلیوی پانکراتیت، کم کاری تیوروئید، با این حال دلیل اولیه آسیت عموما بیماری‌های کبدی، نارسایی قلبی و سرطان است. سیروز کبدی یکی از دلایل اصلی بروز آسیت است که می‌تواند در نتیجه نوشیدن مقدار زیادی الکل رخ دهد.

در صورتی که علت آسیت، سرطان باشد، در مراحل پیشرفته یا عود مجدد سرطان بروز پیدا می‌کند؛ در صورت گسترش سرطان به مناطق زیر، آسیت ممکن است رخ دهد:

• صفاق

• کبد

• سیسیتم لنفاوی

• تخمدان‌ها

• سینه

• روده

• معده

• ریه

• پانکراس

• رحم

علائم آسیت چیست؟

آسیت معمولا دردناک است و به صورت احساس سیری، تورم شکم و افزایش وزن ناگهانی خودش را نشان می‌دهد. آسیت ممکن است با هر یک از علائم زیر همراهی داشته باشد:

• حالت تهوع

• خستگی

• تنگی نفس

• کاهش اشتها

• فوریت ادرار

•یبوست

• تب

• فتق

• سوزش سر دل

•تورم پا و مچ پا

تجمع مایع می‌تواند باعث فشار به سایر ارگان‌های بدن شود که آزاردهنده است؛ آسیت همچنین می‌تواند منجر به نفخ، درد شکمی و درد پشت شود و مانع از این شود که فرد به راحتی بنشیند یا تکان بخورد.

درمان آب آوردن شکم

درمان‌های دردسترس آسیت شامل موارد زیر است:

رژیم کم نمک و دیورتیک ها

اگر آسیت در زمینه‌ی سیروز یا نارسایی کبد رخ داشته باشد، رژیم کم‌نمک و مصرف داروهای ادرارآور( دیورتیک‌ها) می‌تواند کمک‌کننده باشد. دیورتیک‌ها کمک می‌کنند که آب بیشتری از طریق ادرار دفع شود و از تجمع بیشتر مایع در شکم پیشگیری می‌کنند. فورزماید و اسپیرونولاکتون دو داروی دیورتیک رایج هستند. با این حال با این که این روش در اغلب موارد کمک‌کننده است اما برخی انواع آسیت نسبت به دیورتیک مقاوم هستند. در موارد شدید سیروز کبدی  ممکن است نیاز به پیوند کبد باشد.

پاراسنتز

در موارد بسیار شدید یا در مواردی که مایع بیش از حد در شکم تجمع کرده است، پاراستز می‌تواند انتخاب درمانی مناسبی باشد. در این روش پزشک از یک سوزن استفاده می‌کند، آن را وارد شکم می‌کند و سعی می‌کند از این طریق مایع تجمع‌یافته را استخراج کند.

هدف از پاراسنتز این است که فشار ناشی از تجمع مایع کم شود و فرد کمتر احساس ناراحتی کند. در برخی موارد بسیار شدید آسیت پزشک ممکن است تا 10 لیتر مایع را از شکم فرد خارج کند. از آن جایی که این روش با خطر عفونت همراه است، اغلب همراه آن آنتی بیوتیک هم تجویز می‌شود.

شانت

اگر آسیت متعاقب سرطان ایجاد شده باشد، پزشک ممکن است از شانت استفاده کند تا خون را از فضای شکم وارد جریان خون کند. بدین منظور پزشک سوزنی را در ناحیه گردن وارد ورید میکند و شانت را از این طریق به قفسه سینه فرد می‌فرستد. شانت از این طریق شکم را به گردن، جایی که شانت وجود دارد، متصل می‌کند. در مرحله بعد مایع از طریق لوله وارد جریان خون می‌شود.

شیمی درمانی

در صورتی که علت آسیت سرطان باشد، داروهای شیمی درمانی می‌توانند کمک‌کننده باشند. ممکن است لوله‌ای وارد شکم شود تا هم داروهای شیمی‌درمانی وارد بدن شوند و هم از ساخته شدن بیشتر مایع پیشگیری شود. متاسفانه شواهد زیادی وجود ندارد که نشان دهد این شیوه به حد کافی کارآمد است.

جراحی

در صورتی که سیروز کبدی به مراحل انتهایی برسد و به سایر درمان‌ها پاسخ ندهد، ممکن است پزشک شما را کاندید جراحی پیوند کبد کند.

فراموش نکنید پیشگیری از بروز مجدد آسیت و درمان بهتر آن وابسته به درمان علت زمینه‌ای هم هست.

تشخیص علت آب آوردن شکم

علتی که باعث بروز آسیت می‌شود، عموما یک بیماری جدی است که لازم است سریعا پیگیری شود.

اولین کاری که برای تشخیص علت آسیت انجام می‌شود، پس از شرح حال دقیق، معاینه ساده شکم است. بدین منظور پزشک شکم را در حالت خوابیده و ایستاده نگاه می‌کند. شکل شکم اغلب نشان می‌دهد که آیا در شکم مایع تجمع کرده است یا خیر. ارزیابی پشرفت آسیت ممکن است با اندازه گیری منظم دور شکم و وزن انجام شود.

این مسئله از این جهت مهم است که افزایش وزن متعاقب تجمع مایعات اغلب سریع‌تر از افزایش وزن متعاقب تجمع چربی رخ می‌دهد. به محض این که تجمع مایع محرز شد، بررسی‌های بیشتر به منظور تشخیص علت زمینه‌ای انجام می‌شود:

• آزمایش خون: طی آزمایش خون عموما عملکرد کبد و کلیه بررسی می‌شود. در صورتی که تست‌های کبدی مختل باشد، آزمایشات بیشتر برای بررسی علت کبدی آسیت و سطح آنتی‌بادی‌های هپاتیت ب و سی درخواست می‌شود.

• آنالیز مایع آسیت: بررسی نمونه‌ای که از مایع تجمع‌یافته در شکم به دست آمده، ممکن است شواهدی از سرطان یا عفونت را نشان دهد. پزشک این مایع را با وارد کردن یک سرنگ به شکم به دست می‌آورد و سپس برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه می‌فرستد.

• سونوگرافی شکم: سونوگرافی راه‌حل مناسبی برای بررسی محوطه‌ی شکم است. سونوگرافی ممکن است توده‌ی سرطانی و یا گسترش سرطان به کبد را نشان دهد.

در صورتی که سونوگرافی به تشخیص علت آسیت کمک نکند، پزشک ممکن است ام‌آرآی درخواست کند.

اشعه‌ی ایکس هم راه‌حل مناسبی برای تشخیص علت زمینه‌ای است. اشعه ایکس می‌تواند تصاویر مناسبی از شکم و ریه‌ها ارائه دهد و یا شواهدی از نارسایی قلبی و یا گسترش سرطان نشان دهد.

عوارض آب آوردن شکم (آسیت)

عوارض احتمالی آسیت شامل موارد زیر است:

• درد شکمی

• پلورال افیوژن یا تجمع آب اطراف ریه‌ها که می‌تواند منجر به بروز احساس تنگی‌نفس شود

• فتق از قبیل فتق کشاله ران

• عفونت باکتریایی

• سندروم هپاتورنال که نوعی نارسایی کلیوی پیشرفته‌ی نادر است

ریسک فاکتورهای بروز آسیت یا آب آوردن شکم

بیماری کبدی یکی از بزرگ‌ترین فاکتورهای دخیل در بروز آسیت است. عواملی که با بروز بیماری‌های کبدی مرتبط اند:

• سیروز

• هپاتیت ب و سی

• سابقه مصرف الکل

سایر عواملی که می‌توانند ریسک بیماری‌های کبدی را در شما بالا ببرند:

• سرطان تخمدان ، رحم ، کبد و پانکراس ( لوزالمعده)

• نارسایی کلیه یا قلبی

• پانکراتیت یا التهاب پانکراس

• کم‌کاری تیروئید

• سل

پیشگیری از آسیت

آسیت قابل پیشگیری نیست؛ اما می‌توانید با توجه به حفظ سلامتی کبد و رعایت نکات زیر احتمال بروز آن را کاهش دهید:

• محدودیت مصرف الکل که بروز سیروز کبدی را کم می‌کند

• واکسیناسیون برای هپاتیت ب

• انجام رابطه‌ی جنسی کم‌خطر و استفاده از کاندوم در حین مقاربت. هپاتیت می‌تواند از طریق رابطه جنسی هم منتقل شود

• عدم استفاده از سرنگ‌های مشترک. هپاتیت می‌تواند از طریق سوزن‌های مشترک منتقل شود

• توجه به عوارض جانبی داروها. برخی داروها احتمال سمیت کبدی را بالا می‌برند.

اگر احتمال می‌دهید ریسک بالایی برای ابتلا به بیماری‌های کبدی دارید، پزشکتان را در جریان قرار دهید. ممکن است لازم باشد برایتان یک تست کبدی درخواست دهد.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

آسیت براساس احتمال زمینه‌ای ممکن است به تدریج و یا ناگهانی بروز پیدا کند. علائم زیر همیشه نیاز به مراجعه اورژانسی ندارند اما بهتر است در صورت بروز پزشکتان را از آن‌ها مطلع کنید:

• شکم متسع و  بادکرده

• افزایش وزن ناگهانی

• تنگی نفس وقتی دراز می‌کشید

• کاهش وزن

• درد شکم

• نفخ

• حالت تهوع و استفراغ

• سوزش سر دل

جمع بندی

پیش‌آگهی و شانس بهبود آسیت یا آب آوردن شکم به علت زمینه‌ای بستگی دارد؛ علائم می‌توانند با درمان‌های حمایتی بهبود یابند اما اصل، درمان بیماری زمینه‌ای است.

در حال حاضر درمان مقبولی برای سیروز کبدی که می‌تواند منجر به آسیت مقاوم به دیورتیک شود وجود ندارد. پاراسنتز و تعبیه شانت می‌توانند به برطرف شدن علائم کمک کنند اما خیلی تاثیری بر روی افزایش امید به زندگی ندارد. در موارد شدید ممکن است پزشک شما را برای پیوند کبد ارجاع دهد.