مزاج بلغمی، یکی از چهار مزاج اصلی در طب سنتی ایران، با ویژگی‌هایی همچون سردی و تری شناخته می‌شود. افراد با مزاج بلغمی اغلب با مشکلاتی مانند خستگی، ضعف، چاقی و کندی هضم مواجه هستند. یکی از راه‌های موثر برای بهبود این شرایط، تنظیم رژیم غذایی و استفاده از مصلحات غذایی است. در این مقاله به بررسی مزاج بلغمی، چالش‌های مرتبط با آن و اهمیت مصلحات غذایی در بهبود این مزاج خواهیم پرداخت. همچنین، فهرستی از مواد غذایی بلغم‌زا و مصلح‌های پیشنهادی برای آن‌ها ارائه خواهد شد تا افراد با مزاج بلغمی بتوانند با آگاهی بیشتری از رژیم غذایی خود استفاده کنند و به سلامتی خود کمک کنند.
تعریف مختصر مزاج بلغمی و چالش‌های آن
در طب سنتی ایران، مزاج هر فرد بر اساس غلبه یکی از چهار عنصر آب، آتش، خاک و باد تعیین می‌شود. افراد با مزاج بلغمی، غلبه عنصر آب و سردی و تری در بدنشان دارند. این افراد معمولاً دارای بدنی نرم، پوستی روشن و موهایی کم‌رنگ هستند.
داشتن مزاج بلغمی در حالت نرمال، مشکلی ایجاد نخواهد کرد، اما در صورت غلبه بلغم و برهم خوردن تعادل مزاجی، می‌تواند مشکلاتی را برای فرد به همراه داشته باشد. از مهم‌ترین علائم و نشانه‌های غلبه بلغم می‌توان به خستگی و بی‌حالی، ضعف عمومی بدن، چاقی و تجمع چربی، مشکلات گوارشی، سردی اندام‌ها، خواب‌آلودگی و کسالت و پوست و موی چرب اشاره کرد.
افراد مبتلا به غلبه بلغم، معمولاً با چالش‌هایی همچون مشکلات وزن (خصوصاً در ناحیه شکم)، کاهش انرژی و خستگی بیش از حد، مشکلات پوستی مانند جوش، آکنه و پسوریازیس و همچنین اختلالات خواب مواجه هستند. از همین رو برای جلوگیری از این مشکلات، لازم است این افراد به تغذیه خود اهمیت زیادی بدهند و از مصرف غذاهای سرد و بلغم‌زا بدون مصلح جداً خودداری کنند. در ادامه این مقاله با انواع مصلح مواد غذایی برای بلغمی‌ها آشنا خواهیم شد.
توجه داشته باشید که تشخیص درست مزاج کار هر کسی نیست و فقط یک متخصص طب سنتی می‌تواند به درستی نوع مزاج شما را شناسایی کند. برای اطلاع از اینکه مزاج شما بلغمی هست یا خیر، لازم است با یک پزشک طب سنتی مشورت کنید.
غلبه بلغم
مشکلات گوارشی، ضعف و بی‌حالی، سردی اندام‌ها و کاهش انرژی از جمله علائم غلبه بلغم به شمار می‌روند.
مصلح مواد غذایی چیست؟
در طب سنتی، مصلح به ماده‌ای گفته می‌شود که مزاج یک غذا را تعدیل کرده و مضرات احتمالی آن را کاهش می‌دهد. به عبارت ساده‌تر، مصلح مانند یک تعادل‌ساز عمل می‌کند و خواص مفید یک غذا را تقویت و مضرات آن را خنثی می‌کند.
افرادی که دارای مزاج بلغمی هستند، معمولاً با سردی و تری در بدن خود مواجه‌اند. مصرف بیش از حد مواد غذایی سرد و تر مانند بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات خام، می‌تواند این سردی و تری را تشدید کند و باعث بروز مشکلاتی مانند خستگی، ضعف و مشکلات گوارشی شود. استفاده از مصلحات در کنار این مواد غذایی، به بدن کمک می‌کند تا بهتر بتواند این مواد را هضم و جذب کند و از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود. در واقع مصلح مواد غذایی برای بلغمی‌ها با گرم کردن و خشک کردن مواد غذایی سرد و تر، به تعادل مزاج کمک می‌کنند.
مصلحات غذایی چطور عمل می‌کنند؟
مکانیسم دقیق عملکرد مصلحات هنوز به طور کامل شناخته شده نیست، اما به طور کلی اعتقاد بر این است که مصلحات با تأثیر بر انرژی‌های موجود در بدن، به تعادل مزاج کمک می‌کنند. برخی از نظریه‌ها در مورد مکانیسم عملکرد مصلحات عبارتند از:
برخی از مصلحات با تغییر خواص فیزیکی غذا، مانند افزایش دمای آن یا تغییر در میزان رطوبت، به هضم بهتر غذا کمک می‌کنند.
مصلحات می‌توانند با تأثیر بر دستگاه گوارش و تحریک ترشح آنزیم‌های گوارشی، به هضم بهتر غذا کمک کنند.
برخی از مصلحات با تأثیر بر انرژی‌های موجود در بدن و برقراری تعادل بین آن‌ها، مانند انرژی گرم و سرد، به تعادل مزاج کمک می‌کنند.
مثال: اگر فردی با مزاج بلغمی، خیار مصرف کند (که طبیعتی سرد و تر دارد)، بهتر است آن را با کمی نعناع و گلپر میل کند. نعناع و گلپر به عنوان مصلح خیار عمل کرده و از سردی بیش از حد آن می‌کاهند.
نکته مهم: انتخاب مصلحات مناسب برای هر غذا و فرد، نیازمند دانش و تجربه کافی در طب سنتی است. بهتر است قبل از استفاده از هرگونه مصلح مواد غذایی برای بلغمی‌ها، با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت کنید.
انواع مصلح مواد غذایی برای بلغمی‌ها
همانطور که پیشتر گفتیم، افراد با مزاج بلغمی بهتر است از مصرف بیش از حد مواد غذایی سرد و تر پرهیز کنند و با استفاده از مصلحات، تعادل را در رژیم غذایی خود برقرار کنند. از بهترین و قویترین انواع مصلح مواد غذایی برای بلغمی‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ادویه‌ها
زنجبیل: یکی از قویترین مصلحات برای گرم کردن بدن است. زنجبیل به بهبود هضم، کاهش التهاب و افزایش انرژی کمک می‌کند.
دارچین: طبع گرم و خشکی دارد و برای گرم کردن بدن و بهبود گردش خون بسیار مفید است. دارچین همچنین به کاهش قند خون و بهبود عملکرد مغز کمک می‌کند.
زردچوبه: خواص ضد التهابی و آنتی‌اکسیدانی قوی دارد. زردچوبه به بهبود هضم و کاهش درد مفاصل کمک می‌کند.
فلفل سیاه: طبع گرم و خشکی دارد و به افزایش دمای بدن و بهبود گردش خون کمک می‌کند.
زیره: طبع گرم و خشک دارد و برای تقویت معده و بهبود هضم بسیار مفید است.
انواع مصلح مواد غذایی برای بلغمی‌ها
ادویه‌های گرم مانند زنجبیل، دارچین، زیره و فلفل سیاه از بهترین مصلحات مواد غذایی بلغم‌زا هستند
آجیل و دانه‌ها
گردو: طبع گرم و خشکی دارد و سرشار از امگا ۳ است. گردو به تقویت مغز و بهبود حافظه کمک می‌کند.
بادام: طبع گرم و خشکی دارد و سرشار از ویتامین E است. بادام به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.
تخمه آفتابگردان: طبع گرم و خشکی دارد و سرشار از ویتامین E است. تخمه آفتابگردان به بهبود خلق و خو کمک می‌کند.
کنجد: طبع گرم و خشکی دارد و سرشار از کلسیم است. کنجد به تقویت استخوان‌ها و دندان‌ها کمک می‌کند.
میوه‌ها و سبزیجات
انار: طبع گرم و خشکی دارد و سرشار از آنتی‌اکسیدان است. انار به تقویت سیستم ایمنی بدن و کاهش التهاب کمک می‌کند.
انجیر خشک: طبع گرم و خشکی دارد و برای تقویت قوای جنسی مفید است.
هویج: طبع گرم و خشکی دارد و سرشار از بتاکاروتن است. هویج به تقویت بینایی کمک می‌کند.
سایر مواد غذایی
عسل: طبع گرم و تر دارد و برای تقویت بدن و بهبود انرژی بسیار مفید است.
روغن زیتون: طبع گرم و تر دارد و برای کاهش کلسترول و بهبود سلامت قلب مفید است.
چای سبز با دارچین و زنجبیل: این ترکیب به دلیل داشتن خواص گرم‌کننده و آنتی‌اکسیدانی، برای افراد بلغمی بسیار مفید است.
عصاره زنجبیل: مصرف روزانه یک قاشق چای‌خوری عصاره زنجبیل به بهبود هضم و کاهش التهاب کمک می‌کند.
زنجبیل مصلح بلغم
چای سبز به همراه زنجبیل می‌تواند یک نوشیدنی گرم و بلغم‌زدای قوی باشد.
غذاهای بلغمی‌زا و مصلح‌های پیشنهادی
این مصلحات را می‌توانید همراه با مواد غذایی خود مصرف کرده و سردی آن‌ها را کاهش دهید. در ادامه به بررسی هر دسته از خوراکی‌های بلغمی‌زا و مصلح مواد غذایی برای بلغمی‌ها می‌پردازیم:
لبنیات
لبنیات به طور کلی طبع سرد و تری دارند. برای کاهش اثرات سردی آن‌ها، می‌توانید از مصلحات زیر استفاده کنید:
پنیر: همراه با گردو، زیره، یا آویشن
ماست و دوغ: با نعناع، شوید، یا کمی زنجبیل
شیر: با عسل، زعفران، یا دارچین
میوه‌ها
بسیاری از میوه‌ها مانند هندوانه، خیار، توت فرنگی و پرتقال طبع سرد و تری دارند. برای تعدیل این طبع، می‌توانید از مصلحات زیر استفاده کنید:
هندوانه: با کمی نعناع یا گلپر
خیار: همراه با هویج، روغن زیتون و ادویه‌های گرم مانند دارچین
پرتقال: با کمی عسل یا دارچین
سبزیجات
سبزیجاتی مانند کاهو، کرفس و خیار طبع سرد و تری دارند. برای کاهش این طبع، می‌توانید از مصلحات زیر استفاده کنید:
کاهو: همراه با گوجه فرنگی، پیاز و کمی روغن زیتون
کرفس: با هویج و کمی آب لیمو
خیار: همانطور که گفته شد، با هویج، روغن زیتون و ادویه‌های گرم مثل نعناع یا گلپر
غلات
برخی از غلات مانند برنج و جو طبع سرد و تری دارند. برای کاهش این طبع، می‌توانید از مصلحات زیر استفاده کنید:
برنج: با زعفران، زیره و شوید
جو: با کمی دارچین یا زنجبیل
حبوبات
حبوبات به طور کلی طبع سردی دارند. برای کاهش این طبع، می‌توانید از مصلحات زیر استفاده کنید:
عدس: با کمی زیره و زردچوبه
نخود: با کمی شوید و نعناع خشک
گوشت‌ها
گوشت‌های سفید مانند مرغ و ماهی طبع سردی دارند. برای گرم کردن آن‌ها، می‌توانید از مصلحات زیر استفاده کنید:
مرغ: با ادویه‌های گرم مانند زردچوبه، زنجبیل و فلفل سیاه
ماهی: با روغن زیتون، زنجبیل و لیموترش
آجیل و خشکبار
آجیل و خشکبار به طور کلی طبع گرم و خشکی دارند، اما برخی از آن‌ها مانند بادام و پسته طبع سردتری دارند. برای تعدیل طبع آن‌ها، می‌توانید از مصلحات زیر استفاده کنید:
بادام: با عسل یا کمی دارچین
پسته: با کمی زنجبیل یا دارچین
اصلاح سبک زندگی
اصلاح سبک زندگی و مصرف مصلحات در کنار وعده ها غذایی روزانه کمک بسیار موثری در رفع بلغم می‌کند.
نکات مهم در استفاده از مصلح‌های مواد غذایی
استفاده از مصلح مواد غذایی برای بلغمی‌ها، روشی موثر و طبیعی برای بهبود غلبه مزاج بلغم است. اما برای بهره‌مندی حداکثری از این روش، رعایت برخی نکات ضروری است:
مشورت با متخصص طب سنتی: قبل از هرگونه تغییر در رژیم غذایی و استفاده از مصلحات، حتماً با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت کنید. متخصص می‌تواند با بررسی دقیق مزاج شما، مصلحات مناسب را برایتان تجویز کند و به شما در تنظیم یک برنامه غذایی متعادل کمک نماید.
مصرف متعادل: استفاده بیش از حد از هر ماده‌ای، حتی مصلحات، می‌تواند مضر باشد. باید به میزان مناسب و متعادل از مصلحات استفاده کرد.
توجه به طبع فردی: طبع افراد متفاوت است و مصلح مناسب برای هر فرد ممکن است با فرد دیگر متفاوت باشد. به همین دلیل، توصیه می‌شود که به جای دنبال کردن رژیم‌های غذایی یکسان، با توجه به مزاج خود، از مصلحات مناسب استفاده کنید.
تدریجی بودن تغییر رژیم غذایی: تغییر ناگهانی رژیم غذایی می‌تواند برای بدن شوک‌آور باشد. بهتر است تغییرات را به تدریج و با اضافه کردن تدریجی مصلحات به رژیم غذایی خود انجام دهید.
توجه به کیفیت مواد غذایی: از مواد غذایی تازه و با کیفیت استفاده کنید. مواد غذایی فصلی معمولاً طبع متناسب‌تری با فصل دارند.
توجه به پخت و پز: روش پخت و پز نیز می‌تواند بر روی طبع مواد غذایی تأثیرگذار باشد. به طور کلی، پختن غذا با روغن زیتون، کره حیوانی و ادویه‌های گرم، به گرم شدن غذا کمک می‌کند.
صبر و حوصله: تغییرات در مزاج نیاز به زمان دارد. ممکن است برای مشاهده نتایج مطلوب، به چند هفته یا چند ماه زمان نیاز داشته باشید.
با استفاده صحیح از مصلحات، افراد با مزاج بلغمی می‌توانند شاهد بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی خود باشند. برخی از این بهبودها عبارتند از افزایش انرژی و کاهش خستگی، بهبود عملکرد دستگاه گوارش، کاهش وزن، بهبود خلق و خو و تقویت سیستم ایمنی بدن.
البته به یاد داشته باشید که استفاده از مصلحات تنها بخشی از یک رژیم غذایی سالم است و برای رسیدن به سلامتی کامل، علاوه بر تغذیه مناسب، باید به ورزش، خواب کافی و کاهش استرس نیز توجه کرد.
جدول انواع مواد غذایی بلغم‌زا و مصلحات آن‌ها
برای اینکه بهتر با انواع مصلح مواد غذایی برای بلغمی‌ها آشنا شوید یک جدول تهیه کرده‌ایم. در این جدول، برخی از مواد غذایی بلغمی‌زا به همراه مصلحات پیشنهادی برای آن‌ها آورده شده است. توجه داشته باشید که این جدول صرفاً یک راهنما است و برای تشخیص دقیق مزاج و انتخاب مصلحات مناسب، بهتر است به پزشک متخصص طب سنتی مراجعه کنید.
ماده غذایی بلغمی‌زا مصلحات پیشنهادی
لبنیات پنیر: گردو، زیره، آویشن / ماست و دوغ: نعناع، شوید، زنجبیل / شیر: عسل، زعفران، دارچین
میوه‌ها هندوانه: نعناع، گلپر / خیار: هویج، روغن زیتون، ادویه‌های گرم / پرتقال: عسل، دارچین
سبزیجات کاهو: گوجه فرنگی، پیاز، روغن زیتون / کرفس: هویج، آب لیمو / خیار: هویج، روغن زیتون، ادویه‌های گرم
غلات برنج: زعفران، زیره، شوید / جو: دارچین، زنجبیل
حبوبات عدس: زیره، زردچوبه / نخود: شوید، نعناع خشک
گوشت‌ها مرغ: زردچوبه، زنجبیل، فلفل سیاه / ماهی: روغن زیتون، زنجبیل، لیموترش
آجیل با طبع سرد بادام: عسل، دارچین / پسته: زنجبیل، دارچین
بهترین داروهای ضد بلغم گیاهی
علاوه بر انواع مصلح مواد غذایی برای بلغمی‌ها، می‌توانید از داروهای ضد بلغم گیاهی موجود در داروخانه‌ها نیز استفاده کنید. این داروها حاوی انواع گیاهان دارای طبع گرم و بلغم‌زدا هستند و می‌توانند در رفع علائم کمک موثری کنند.
از میان داروهای فرآوری شده موجود در بازار که دارای مجوز سازمان غذا و دارو هستند، قویترین داروی ضد بلغم را می‌توان قرص بلغم نیاک دانست. این قرص حاوی زنیان، آویشن شیرازی، سیاه دانه، مصطکی و عسل می‌باشد و به دلیل تاثیرگذاری موفق، جزو محبوب‌ترین و پرفروش‌ترین داروهای گیاهی به شمار می‌رود. قرص بلغم نیاک می‌تواند موجب تعدیل بلغم در معده یا کل بدن شود و در کاهش مشکلاتی مانند نفخ، یبوست، ورم معده، رفلاکس و سردمزاجی موثر است.
از دیگر داروهای ضد بلغم گیاهی موجود در داروخانه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
قرص ضد بلغم نیاک حاوی زنیان، آویشن شیرازی، سیاه دانه، مصطکی و عسل
دوای بلغم سینا فرآور حاوی زنیان، آویشن شیرازی، سیاه دانه و مصطکی
قرص بلغم شفانگر حاوی زنیان، آویشن شیرازی، سیاه دانه، مصطکی و عسل
دوای بلغم دیموند حاوی زنیان، آویشن شیرازی، سیاه دانه، مصطکی و عسل
قرص بلغم نیاک برای درمان فوری بلغم
قرص بلغم نیاک معروف‌ترین داروی رفع غلبه بلغم
