هر فرد بر اساس مزاج اولیه ای که با آن به دنیا آمده است و یا مزاج دوران رشد و بلوغ، خصوصیات و ویژگی های ظاهری متفاوتی دارد. مزاج اولیه هر فرد از پدر و مادر به او منتقل شده است که براساس شرایط محیطی رحم، شرایط روحی و فیزیکی مادر در دوران بارداری و شیردهی به وجود می آید. مزاج اولیه ممکن است تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله تغذیه، آب و هوا، شیوه زندگی، شغل و … دچار تغییر شود و فرد مزاج جدیدی پیدا کند که مزاج اکتسابی نام دارد. مزاج اکتسابی بر ظاهر فرد اثر می گذارد و سبب بروز خصوصیات ظاهری متفاوتی می شود. البته مزاج اکتسابی، اثر زیادی بر استخوان بندی، رنگ چشم و سایر ویژگی هایی که تحت تأثیر مزاج اولیه شکل گرفته اند، ندارد.
شناخت مزاج
شناخت مزاج یکی از مهم ترین بخش های طب سنتی است. براساس طب سنتی بهم خوردن مزاج موجب بروز بیماری می شود. یکی از راه های شناخت مزاج توجه به پوست و موی افراد است، داشتن موهای تیره و خشن نشان از گرم مزاجی و موهای روشن و نازک نشان دهنده سردی مزاج است. چهار مزاج اصلی در طب سنتی عبارتند از: مزاج گرم و تر (دموی)، مزاج گرم و خشک (صفرا)، مزاج سرد و تر (بلغم)، مزاج سرد و خشک (سوداوی). هر فرد براساس مزاجی که دارد فرم بدنی و خصوصیات ظاهری متفاوتی دارد که در ادامه به آن پرداخته شده است:
مزاج گرم و تر (دموی)
افرادی دموی اندام درشت، عضلانی و ماهیچه ای دارند. قفسه سینه درشت و پهنی دارند. قد متوسط تا بلند دارند. در صورت داشتن اضافه وزن، از ناحیه ران و باسن چاق می شوند. پوستی سرخ و سفید یا سبزه و گلگون دارند. پوست آنها گرم، مرطوب، نرم و دارای منافذ درشت است. خون بدن آنها زیاد است و به راحتی صورتشان سرخ می شود. معمولاً پرمو هستند و موهای پرپشت، ضخیم، مجعد یا حالت دار دارند. ریزش مو ندارد اما در صورت ازدیاد گرما و افزایش سن مستعد ریزش مو و طاسی سر هستند. موهای بدن آنها زیاد، ضخیم و مشکی و بیشتر در قسمت شانه و سینه است. رگ های افراد دموی برجسته و واضح است. سفیدی چشم این افراد به قرمزی می زند و رنگ چشم آنها معمولاً میشی تیره یا سیاه است. بینی و چانه افراد دموی درشت است. قوی و پرانرژی هستند. در بهار و تابستان کمتر از سایرین لباس می پوشند و در پاییز و زمستان پوشش معمولی دارند.
مزاج گرم و خشک (صفرا)
افراد صفراوی قد بلند، لاغر و عضلانی هستند. مفاصلشان برجسته است. استعداد چاقی ندارند. قفسه سینه آنها پهن است و کمر باریکی دارند. در صورتی که دچار اضافه وزن شوند از ناحیه بازو، سینه و شکم چاق می شوند. پوست گندمگون و زردی دارند که در گرمای زیاد کدر می شود. پوست آنها گرم، خشک، زبر و بدون رطوبت است.آکنه در پیشانی و صورت و گونه در این افراد بروز پیدا می کند. در صورت افزایش صفرا، در اندام های تحتانی نیز آکنه دیده می شود. خطوط چهره مشخصی دارند. موهای آنها خشک، ضخیم و معمولاً مجعد است و مستعد طاسی کامل و تکه ای هستند. موهای سیاه و خرمایی دارند که خیلی زود چرب می شود. موهای بدنشان کم است و بیشتر در سینه، کتف ها و پایین کمر و پاها وجود دارد. ناخن های بسیار خشکی دارند که باعث شکنندگی آن می شود. رگ های آنها واضح و برجسته است اما در سرما پنهان می شود. چشمان این افراد بادامی است و سفیدی چشمشان زرد و کدر است. افزایش صفرا موجب زرد شدن سفیدی چشم در آنها می شود و به دلیل از دست دادن رطوبت اطراف چشمانشان گود است. بینی درشت، کشیده و عقابی دارند که ترشحات بسیار کمی دارد. پرانرژی و پرنشاط هستند. در تمام فصل های سال کمتر از سایر افراد لباس می پوشند. غضروف حنجره در این افراد برجسته است.
مزاج سرد و تر (بلغم)
افراد بلغمی قد کوتاه و هیکل درشتی دارند. استخوان بندی ریزی دارند و به دلیل داشتن چربی زیاد، چاق هستند و استعداد چاقی دارند. این افراد دچار چاقی در ناحیه شکم و پهلو هستند و چربی بدنشان بیشتر از ماهیچه است. قفسه سینه این افراد درشت است و شانه های افتاده ای دارند. پوست روشن، شفاف و رنگ پریده با منافذ ریز دارند. پوست این افراد سرد، مرطوب، نرم و شل است و ممکن است موجب چین خوردگی زیر چشم و یا زیرگلو شود. موهای نازک، کم پشت، صاف و لخت دارند که به رنگ بور، خرمایی و یا قهوه ای روشن است. موهایشان زود سفید می شود و ریزش موی زیادی دارند. موهای بدنشان کم است و یا موهای نازک دارند. ناخن هایشان روشن است. عروق کوچک و غیربرجسته دارند. چشمانی درشت، خمار و روشن دارند. سفیدی چشم این افراد سفید است. ممکن است آب دهانشان هنگام خواب روی بالش بریزد. این افراد صورت گرد، چشمان درشت، و بینی کوچکی دارند که ترشحات زیاد و رقیقی دارد. این افراد زود خسته می شوند و انرژی کمی دارند. نسبت به سایر افراد بیشتر احساس سرما می کنند و لباس بیشتری می پوشند.
مزاج سرد و خشک (سوداوی)
افراد سوداوی معمولاً دارای استخوان بندی ظریف بوده و لاغر و غیرعضلانی هستند. استخوان های آن ها باریک و کشیده است. قفسه سینه کوچکی دارند. در صورتی که افراد سوداوی چاق شوند، از ناحیه کمر و شکم چاق می شوند. پوست این افراد سبزه یا سفید مایل به خاکستری است. پوستی سرد، سفت و خشک دارند و لکه های تیره پوستی و خال در این افراد شایع است. موهای افراد سوداوی نسبتاً پرپشت، خشک، ضخیم یا مجعد و به رنگ سیاه است. در صورت غلبه بلغم در این گروه، موها سفید و جوگندمی شده و در صورت غلبه صفرا، دچار ریزش مو در کل سر می شوند. بدنی پر از موهای تیره و ضخیم دارند. ناخن های آنها شکننده است. رگ های آنها نازک، تیره و غیربرجسته است. چشمان این افراد معمولاً ریز و قهوه ای یا میشی رنگ است. سفیدی چشم آنها کدر است و دچار تیرگی زیر چشم هستند. در پاییز و زمستان بیشتر از دیگران لباس می پوشند و در سایر فصول پوشش معمولی دارند. غضروف جنجره در افراد سوداوی برجسته است.
