کمبود ویتامین کا در بزرگسالان نادر است اما در نوزادان اتفاق میافتد. اصلیترین علامت کمبود ویتامین کا خونریزی شدید در اثر عدم تشکیل لخته خون است.
ویتامین کا یا K چیست؟
ویتامین کا دو نوع دارد.
نوع اول ویتامین کا-۱ یا فیلوکوئینون نام دارد و در گیاهان، مانند اسفناج و کلم، یافت می شود.
نوع دوم ویتامین کا-۲ یا منوکینون است که به صورت طبیعی در مجاری روده تولید می شود.
ویتامین کا-۱ و کا-۲ پروتئینی تولید می کنند که به انعقاد خون کمک می کند. تشکیل لخته خون یا انعقاد خون مانع از خونریزی شدید داخلی یا خارجی می شود.
با اینکه کمبود ویتامین کا نادر است، کمبود آن باعث می شود بدن فرد نتواند پروتئین کافی برای انعقاد خون را تولید کند. درنتیجه، فرد دچار خونریزی شدید می شود.
اکثر بزرگسالان ذخیره ی کافی ویتامین کا را از طریق غذا و تولید طبیعی بدن تامین می کنند.
بعضی داروها و بیماری های خاص تولید ویتامین کا را کاهش می دهد و مانع از جذب می شود یعنی بزرگسال دچار کمبود ویتامین کا خواهد شد.
با اینحال، احتمال کمبود ویتامین کا در نوزادان بیشتر است. به این وضعیت خونریزی ناشی از کمبود ویتامین کا یا VKDB می گویند.
علل و عوامل پرخطر کمبود ویتامین کا
بزرگسالان در شرایط زیر بیشتر در معرض خطر کمبود ویتامین کا و علائم مربوط به آن قرار می گیرند:
- مصرف داروهای ضد انعقاد خون که مانع از تشکیل لخته خون می شود اما فعالیت ویتامین کا را مهار می کند
- مصرف آنتیبیوتیک هایی که در تشکیل ویتامین کا و جذب آن اختلال ایجاد می کنند
- عدم دریافت ویتامین کا مورد نیاز از طریق مصرف غذا
- مصرف دوز بالای ویتامین آ یا ای
ممکن است سایر افرادی که دچار کمبود ویتامین کا تشخیص داده می شوند مبتلا به نوعی بیماری باشند که بدن به موجب آن نمی تواند چربی را به درستی جذب کند. به این وضعیت، سوء جذب چربی می گویند.
- بیماری سلیاک
- فیبروز کیستیک
- اختلال مجرای روده یا دستگاه صفراوی (کبد، کیسه صفرا و مجرای صفرا) (سرطان کیسه صفرا )
- قسمتی از روده ی فرد برداشته شده باشد
دلایل زیادی وجود دارد که نشان می دهد چرا نوزادان بیشتر مستعد ابتلا به کمبود ویتامین کا هستند. ازجمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شیر مادر ویتامین کا کافی ندارد
- ویتامین کا از جفت مادر به خوبی به جنین منتقل نمی شود
- کبد نوزاد نمی تواند به درستی از ویتامین کا استفاده کند
- روده ی نوزاد طی چند روز اول ویتامین کا تولید نمی کند
متخصصان تغذیه و رژیم غذایی توصیه می کنند مردان بزرگسال روزانه ۱۲۰ میکروگرم ویتامین کا و زنان بزرگسال روزانه ۹۰ میکروگرم ویتامین کا دریافت کنند.
ازجمله غذاهای سرشار از ویتامین کا می توان به سبزیجات سبز برگدار، آلو و محصولات لبنی تخمیر شده اشاره کرد.
علائم کمبود ویتامین K
کمبود ویتامین کا علائم مختلف دارد اما اصلی ترین علامت آن خونریزی شدید است. ممکن است خونریزی شدید فورا مشخص نشود زیرا فقط در صورتی رخ می دهد که فرد زخمی شود.
ازجمله علائم دیگر خونریزی شدید می توان موارد زیر را نام برد:
- بدن فرد به راحتی کبود می شود
- خون مردگی زیر ناخن
- خونریزی غشای مخاطی که دیوارهی قسمت های داخلی بدن را پوشانده است
- مدفوع تیره، قیرمانند یا همراه با خون
پزشک برای معاینه ی علائم کمبود ویتامین کا در جنین و نوزاد موادر زیر را نیز بررسی می کند:
- خونریزی قسمتی که بند ناف از آن جدا شده
- خونریزی پوست، بینی، دستگاه گوارش یا سایر قسمته ا
- خونریزی آلت تناسلی اگر کودک ختنه شده باشد
- خونریزی ناگهانی مغز که شدید و مرگبار است
تشخیص کمبود ویتامین K
پزشک برای تشخیص کمبود ویتامین کا از سابقه ی پزشکی فرد سوال میپ رسد تا هرگونه عامل پرخطر را مورد بررسی قرار دهد.
ممکن است پزشک از تست انعقاد خون به نام تست زمان پروترومبین یا pt استفاده کند. در این آزمایش با استفاده از یک سوزن کوچک از فرد خون گرفته می شود. پس از اضافه کردن مواد شیمیایی به خون، مدت زمان تشکیل لخته خون مورد بررسی و مشاهده قرار می گیرد.
اگر تشکیل لخته خون بیشتر از ۱۳.۵ ثانیه طول بکشد، پزشک به کمبود ویتامین کا مشکوک می شود.
بعضی غذاها حاوی مقادیر بالای ویتامین کا هستند و نباید قبل از آزمایش خورده شوند. ازجمله می توان به جگر، گل کلم، بروکلی، نخود، کلمپیچ، چای سبز و سویا اشاره کرد.
درمان کمبود ویتامین کا
اگر کمبود ویتامین کا در فرد تشخیص داده شود، به او مکمل ویتامین کا به نام فیتونادیون داده می شود.
فیتونادیون معمولا به صورت کپسول استفاده می شود اما اگر فرد در جذب مکمل دچار مشکل شود، می توان آن را تزریق کرد.
دوز دارو به سلامت فرد بستگی دارد. دوز عادی فیتونادیون برای بزرگسالان بین ۱ تا ۲۵ میکروگرم متغیر است.
پزشک همچنین بررسی می کند آیا فرد از داروی ضد انعقاد خون استفاده می کند یا خیر زیرا این داروها با ویتامین کا تداخل پیدا می کند.
ویتامین کا و نوزادان
تجویز ویتامین کا در بدو تولید مانع از بروز کمبود آن در نوزادان می شود. معمولا به صورت آمپول به نوزاد تزریق می شود.
آکادمی اطفال آمریکا پیشنهاد می دهد نوزادان در بدو تولد سوزن حاوی ۰.۵ تا ۱ میکروگرم ویتامین کا را تزریق کنند.
این سوزن به خصوص برای نوزادان مبتلا به بیماری خاص اهمیت دارد. ازجمله عوامل پرخطر ابتلا به خونریزی ناشی از کمبود ویتامین کا می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می آیند
- نوزادانی که مادر آن ها از داروهای ضد تشنج، ضد انعقاد خون یا داروی سل استفاده می کند
- نوزادانی که به دلیل بیماری گوارش یا کبد دچار سوء جذب چربی هستند
- نوزادانی که در بدو تولد ویتامین کا دریافت نمی کنند، فقط از شیر مادر تغذیه می کنند و در معرض آنتیبیوتیک قرار می گیرند
اگرچه تزریق ویتامین کا در بدو تولد توصیه می شود، تصمیم انجام این کار با والدین است.
نکته
کمبود ویتامین کا در بزرگسالان بسیار نادر است. با این حال، اگر کمبود درمان نشود، خونریزی شدید را به دنبال دارد.
تزریق ویتامین کا از بدو تولد به نوزاد ضروری است تا از مشکلات ناشی از خونریزی شدید، مانند خونریزی درون جمجمه ای، آسیب مغزی و مرگ نوزاد، جلوگیری شود.
