به طور کلی طبع و مزاج در طب سنتی به دو دسته سرد و گرم تقسیم می شود؛ طبع گرم شامل دو دسته صفراوی و دموی، و طبع سرد شامل دو دسته بلغمی و سوداوی می باشد. در ادامه به برخی از خصوصیات متمایز کننده طبع گرم و سرد اشاره شده است:
تغذیه
براساس تحقیقات صورت گرفته، افرادی که مزاج گرمی دارند به خوردن مواد غذایی سرد تمایل دارند و با خوردن مواد غذایی گرم، همچون عسل، خرما و … دچار التهاب، جوش و خارش پوستی می شوند؛ و با خوردن مواد غذایی سرد مانند ماهی، ترشی، ماست و … دچار ضعف، سستی، بی حالی و استخوان درد می شوند. به همین دلیل به افراد گرم مزاج توصیه می شود با خوردن غذاهایی با طبع سرد، مزاج خود را تعدیل کنند و افرادی که طبع سردی دارند، با مصرف غذاهایی گرم و یا استفاده از غذاهای سرد همراه با مواد غذایی گرم (برای مثال مصرف ماست همراه با زیره یا پودر گل محمدی)، سردی و گرمی غذاها را متعادل کنند.
تحمل گرما و سرما
به طور کلی افرادی که طبع سردی دارند تحمل سرما را ندارند و بیشتر از سایرین لباس می پوشند. و اشخاصی که طبع گرمی دارند تحمل گرما را ندارند و کمتر از سایرین لباس می پوشند. صفراوی ها که طبع گرمی دارند، در تمام فصول سال گرمای بدنشان زیاد است به ویژه تابستان، افراد دموی که مزاج گرم و تر دارند، در تابستان دمای بدنشان بالاست، اما در پاییز و زمستان باید لباس گرم بپوشند. بلغمی ها که افرادی با طبع سرد و تر هستند، در تمام فصل ها به ویژه زمستان به لباس گرم نیاز دارند. سوداوی ها که مزاج سرد و خشک دارند تنها در پاییز و زمستان به لباس گرم نیاز دارند، اما در سایر فصول حالت طبیعی دارند.
فعالیت بدنی
فعالیت بدنی افرادی که طبع گرمی دارند زیاد است و کارهایشان را به سرعت انجام می دهند. اما افرادی که طبع سردی دارند، انرژی و انعطاف پذیری کمی دارند و توان انجام کارهایشان را ندارند و آن ها را به دیگران واگذار می کنند.
لمس پوست
با لمس پوست نیز می توان به سردی و گرمی مزاج افراد پی برد. سردی پوست بیانگر سردی مزاج و گرمی پوست نشان دهندة گرمی مزاج است. نرمی پوست نشان دهندة رطوبت و تری بدن و سخت و زیر بودن پوست بیانگر خشکی مزاج است (البته لمس کننده باید طبعی معتدل داشته باشد تا بتواند به درستی تشخیص دهد).
فرم بدن
براساس چاقی و لاغر نیز می توان به گرمی و سردی طبع کسی پی برد. افرادی که لاغر هستند طبعی خشک و کسانی که چاق هستند طبع تر دارند. بنابراین افراد دموی (گرم و تر)، درشت اندام هستند و گوشت فراوانی دارند و افراد چاق طبع سرد و تر دارند. درشت بودن اندام ها و قفسه سینه، عروق برجسته، نبض قوی، و مفاصل درشت بیانگر حرارت و گرمی مزاج است و ریز بودن استخوان بندی و قفسه سینه دلیل بر سرد بودن مزاج است.
پوست و مو
افراد سرد مزاج معمولاً پوست سفیدی دارند و افراد گرم مزاج پوست سرخ و گندم گون دارند. براساس پرپشتی و کم پشتی موها نیز می توان مزاج فرد را تعیین کرد. افرادی که موی پرپشت و تیره رنگ دارند و سرعت رشد موهایشان زیاد است، مزاج گرمی دارند. و افرادی که موهای روشن و کم پشت دارند، مزاج سرد دارند. رطوبت و تری مزاج موجب صافی مو و خشکی مزاج موجب مجعد بودن مو می شود.
رنگ مدفوع و ادرار
مواد دفعی نیز می تواند گرمی و سرد مزاج را تعیین کند. افرادی که مدفوعی پررنگ با بوی تند دارند مزاج گرمی دارند و افرادی که مدفوع کم رنگ و بی بو دارند مزاج سردی دارند.
خواب
افرادی که طبع سرد دارند یا رطوبت بدنشان زیاد است، زیاد می خوابند و افرادی که طبع گرمی دارند و مزاج آنها خشک است، کم خواب هستند. از روی وضعیت روحی و عصبی نیز می توان مزاج افراد را مشخص کرد. کسانی که مزاج گرمی دارند پرحرف هستند و تند تند صحبت می کنند در حالیکه افرادی که مزاج سردی دارند آهسته و شمرده شمرده حرف می زنند و کم حرف هستند. گرم مزاجان حافظه و قدرت یادگیری بیشتری نسبت به سردمزاجان دارند. افراد گرم مزاج شجاع هستند، اما سردی موجب ترس می شود.
