شیر پاستوریزه چیست؟
شیر پاستوریزه، نوعی شیر است که از طریق فرآیند پاستوریزاسیون گذر میکند. پاستوریزاسیون فرآیندی است که با استفاده از حرارت ملایم، باکتریها، ویروسها و میکروارگانیسمهای مضر ممکن است در شیر حضور داشته باشند را از بین میبرد. این فرآیند باعث کاهش بار میکروبی در شیر میشود و به طور معمول باعث افزایش مدت زمان نگهداری شیر میشود.
در فرآیند پاستوریزاسیون، شیر به دمای بالا (معمولاً بین ۷۲-۷۵ درجه سانتیگراد) برسانده میشود و در این دما به مدت زمان کوتاهی (معمولاً ۱۵-۳۰ ثانیه) نگه داشته میشود. سپس به سرعت به دمای پایین تر برگشت داده میشود. این فرآیند حرارتی باعث کشتن بیشتر باکتریها، ویروسها و میکروارگانیسمهای مضر میشود، در حالی که بیشتر ویتامینها و مواد مغذی موجود در شیر حفظ میشوند.
شیر پاستوریزه برای مصرف آدمیانه استوارت میشود و میتواند به عنوان ماده اولیه برای تهیه محصولات لبنی مختلف مانند ماست، پنیر و بستنی به کار رود. این نوع شیر در بیشتر فروشگاهها و سوپرمارکتها به راحتی در دسترس است.
شیر پاستوریزه نیز در بازار به صورت مختلفی عرضه میشود. در ادامه، به برخی از انواع شیر پاستوریزه معمول میپردازم:
۱. شیر پاستوریزه تام: این نوع شیر پاستوریزه در دمای بالا (معمولاً بین ۷۲-۷۵ درجه سانتیگراد) برسانده شده و به مدت کوتاهی نگه داشته میشود. این فرآیند باعث کاهش بار میکروبی در شیر میشود، اما شیر هنوز حاوی برخی از باکتریها و میکروارگانیسمها است. شیر پاستوریزه تام معمولاً در بستهبندیهای قابل نگهداری مدت زمان متوسط در دسترس است.
۲. شیر پاستوریزه سنتزه: در این نوع شیر پاستوریزه، پس از پاستوریزه کردن، مواد مغذی و ویتامینهای مورد نیاز به شیر بازمیگردند. این فرآیند باعث افزایش مقدار مواد مغذی در شیر میشود. شیر پاستوریزه سنتزه معمولاً برای مصرف آدمیانه و تهیه محصولات لبنی مختلف استفاده میشود.
۳. شیر پاستوریزه با طعم: در برخی موارد، به شیر پاستوریزه طعم و اسانسهای مختلفی اضافه میشود تا طعم آن بهبود یابد و مصرف آن را جذابتر کند. این نوع شیر پاستوریزه معمولاً به عنوان یک نوشیدنی آماده در دسترس است.
مهم است که قبل از خرید و مصرف هر نوع شیر پاستوریزه، بستهبندی و تاریخ انقضا را بررسی کنید و دستورالعملهای موجود را رعایت کنید. همچنین، در صورت داشتن هرگونه حساسیت یا وضعیت سلامتی خاص، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
فواید و مضرات شیر پاستوریزه
شیر پاستوریزه، با توجه به فرآیند پاستوریزاسیون که در آن شیر در دمای بالا (معمولاً بین ۷۲-۷۵ درجه سانتیگراد) تعرض به حرارت قرار میگیرد، دارای فواید و مضرات خاصی است. در زیر به برخی از فواید و مضرات شیر پاستوریزه اشاره میکنیم:
فواید شیر پاستوریزه
۱. کاهش خطر عفونت: فرآیند پاستوریزه کردن باعث کاهش قابل توجهی از باکتریها، ویروسها و میکروارگانیسمها در شیر میشود. این فرآیند به طور خاص برای کاهش میکروارگانیسمهایی که بیماریهایی مانند سالمونلا، اشریشیاکلی و لیستریا را به وجود میآورند، موثر است. این امر باعث میشود شیر پاستوریزه ایمنتر برای مصرف آدمیانه باشد.
۲. افزایش مدت نگهداری: پاستوریزه کردن شیر باعث افزایش مدت زمان نگهداری آن میشود. با اینکه شیر تازه نیز قابل نگهداری است، اما شیر پاستوریزه میتواند به مدت بیشتری در یخچال نگهداری شود و مصرف شود، زیرا فرآیند پاستوریزه کردن باعث کاهش رشد میکروارگانیسمها و تخمیر شیر میشود.
۳. حفظ برخی از مواد مغذی: در فرآیند پاستوریزه کردن، برخی از مواد مغذی اساسی موجود در شیر، مانند پروتئینها، ویتامینها و مواد معدنی، حفظ میشوند. این امر به مصرفکنندگان امکان میدهد از خواص غذایی شیر بهرهبرداری کنند.
۴. راحتی و قابلیت استفاده: شیر پاستوریزه به طور آماده در دسترس است و نیازی به انجام فرآیند پاستوریزه شدن در خانه ندارد. این امر به مصرفکنندگان راحتی و سهولت در استفاده از شیر را میدهد.
مضرات شیر پاستوریزه
شیر پاستوریزه در کل بهطور کلی مضراتی ندارد و برای بیشتر افراد ایمن است. با این حال، برخی افراد ممکن است به مقداری از لاکتوز (شکر موجود در شیر) حساسیت یا نیز ناراحتی هضمی داشته باشند. همچنین، در صورتی که شیر به درستی نگهداری نشود یا تاریخ انقضای آن گذشته باشد، ممکن است باعث رشد باکتریها و میکروارگانیسمهای ضار شود. بنابراین، توصیه میشود همواره بستهبندی و تاریخ انقضای شیر را بررسی کنید و شیر منقضی یا نامناسب را مصرف نکنید.
به طور کلی، پاستوریزه کردن شیر کمک میکند تا میکروبها و میکروارگانیسمهای مضر که ممکن است در شیر وجود داشته باشند، کشته شوند یا کاهش یابند. این فرآیند باعث میشود شیر ایمنتر برای مصرف آدمیانه باشد. با این حال، در صورتی که شیر به درستی پاستوریزه نشده یا نگهداری نشود، ممکن است باکتریها و ایجاد شرایط برای رشد میکروارگانیسمهای ضار به وجود بیاید.
در نهایت، اگر شما یا کسی دیگری حساسیت یا عوارض جانبی ناشی از مصرف شیر پاستوریزه دارید، توصیه میشود با یک پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید. آنها میتوانند راهنماییهای لازم را در خصوص مصرف شیر مناسب برای شما ارائه دهند.
چه محصولاتی معمولاً پاستوریزه میشوند؟
محصولاتی که معمولاً پاستوریزه میشوند عبارتند از:
۱. شیر پاستوریزه: شیر تازه پاستوریزه، که در دمای حدود ۷۲-۸۵ درجه سانتیگراد به مدت زمان کوتاهی گرم میشود، در بستهبندیهای مناسب مانند بطریها یا کارتنهای شیشهای در دسترس قرار میگیرد. شیر پاستوریزه نیاز به نگهداری در یخچال دارد و مدت زمان نگهداری آن معمولاً تا چند روز است.
۲. محصولات لبنی پاستوریزه: محصولاتی مانند پنیر، ماست، دوغ و برخی از محصولات لبنی فرآوری شده دیگر، معمولاً پاستوریزه میشوند. این محصولات در بستهبندیهای مختلف، مانند بطریها، کارتنهای شیشهای یا قوطیها، در دسترس قرار میگیرند و نیاز به نگهداری در یخچال دارند. مدت زمان نگهداری آنها معمولاً تا چند روز است.
۳. آب معدنی پاستوریزه: برخی از آبهای معدنی نیز پاستوریزه میشوند تا از بین رفتن باکتریها و میکروارگانیسمها تأمین شود. این آبها معمولاً در بطریها یا قوطیها عرضه میشوند و مدت زمان نگهداری آنها تا چند ماه است.
۴. آبمیوهها و نوشیدنیهای غیرالکلی پاستوریزه: برخی از آبمیوهها، نوشیدنیهای غیرالکلی و سایر نوشیدنیها نیز پاستوریزه میشوند تا به طولانیتر شدن مدت زمان نگهداری و جلوگیری از رشد باکتریها کمک کند. این محصولات در بستهبندیهای مختلف، مانند بطریها یا قوطیها، در دسترس قرار میگیرند و نیاز به نگهداری در یخچال دارند.
مهم است بدانید که لیست فوق فقط برخی از محصولات پاستوریزه را شامل میشود و بسته به نیازهای بازار و فرآیند تولید، ممکن است محصولات دیگری نیز پاستوریزه شوند. همچنین، در برخی موارد، میتوان محصولات را همزمان با استریلیزه کردن پاستوریزهکرد.
شیر استریلیزه چیست؟
شیر استریلیزه یک نوع شیر است که از طریق فرآیند استریلیزاسیون یا گرمکردن متعادل گذر میکند. استریلیزاسیون فرآیندی است که با استفاده از حرارت بالا، تمام باکتریها، ویروسها، میکروارگانیسمها و اسپورها را از بین میبرد. این فرآیند باعث از بین رفتن تمام میکروبها و میکروارگانیسمهای ممکن است در شیر حضور داشته باشند، اما همچنین باعث از بین رفتن بسیاری از مواد مغذی و ویتامینها نیز میشود.
در فرآیند استریلیزاسیون، شیر به دمای بسیار بالا (معمولاً بین ۱۳۰ – ۱۵۰ درجه سانتیگراد) برسانده میشود و به مدت زمانی قابل توجهی در این دما نگه داشته میشود. این فرآیند حرارتی بسیار شدید باعث کشتن تمام باکتریها، ویروسها، میکروارگانیسمها و اسپورها میشود. به دلیل حرارت بسیار بالا و مدت زمان طولانی استفاده شده در استریلیزاسیون، بسیاری از مواد مغذی و ویتامینهای موجود در شیر از بین میروند.
شیر استریلیزه اغلب در بستهبندیهای ضدعفونی شده، معمولاً در بطریهای یکبار مصرف و با مدت زمان نگهداری طولانی عرضه میشود. این نوع شیر معمولاً برای کودکان کوچک و افرادی که به دلیل وضعیت سلامتی خاص نیاز به شیر استریلیزه دارند، مناسب است. با این حال، به دلیل از بین رفتن بسیاری از مواد مغذی، استفاده از شیر استریلیزه به عنوان منبع اصلی تغذیه برای مدت طولانی توصیه نمیشود.
شیر استریلیزه در بازار به صورت مختلفی عرضه میشود، این شیرها شامل موارد زیر میشوند:
۱. شیر استریلیزه کامل: در این نوع شیر تمام باکتریها، ویروسها و میکروارگانیسمها به طور کامل از بین رفته است. این شیر به طور معمول در بستهبندیهای ضدعفونی شده و بطریهای یکبار مصرف در دسترس است. معمولاً برای کودکان و افرادی با وضعیت سلامتی خاص استفاده میشود.
۲. شیر استریلیزه نیمهکامل: در این نوع شیر، بخشی از باکتریها و میکروارگانیسمها از بین رفته اما ممکن است برخی از میکروارگانیسمها باقی بمانند. این شیر معمولاً در بستهبندیهایی با مدت زمان نگهداری طولانی تر ارائه میشود. استفاده از شیر استریلیزه نیمهکامل در برخی از محصولات لبنی مانند ماست یا بستنی ممکن است به عنوان ماده اولیه تهیه شیرینیپزی مورد استفاده قرار گیرد.
۳. شیر استریلیزه با طعم: در برخی موارد، به شیر استریلیزه طعم و اسانسهای مختلفی اضافه میشود تا طعم آن بهبود یابد و مصرف آن را جذابتر کند. این نوع شیر معمولاً به عنوان یک نوشیدنی آماده در دسترس است.
مهم است که قبل از خرید و مصرف هر نوع شیر استریلیزه، بستهبندی و تاریخ انقضا را بررسی کنید و دستورالعملهای موجود را رعایت کنید. همچنین، در صورت داشتن هرگونه حساسیت یا وضعیت سلامتی خاص، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.
فواید و مضرات شیر استریلیزه
شیر استریلیزه، که به طور کلی به عنوان شیر UHT شناخته میشود، فرآیند استریلیزه کردن را طی کرده است. در ادامه، به برخی از فواید و مضرات شیر استریلیزه اشاره میکنیم:
فواید شیر استریلیزه
شیر استریلیزه (شیر UHT)، فواید زیادی دارد. در ادامه، به برخی از این فواید اشاره میکنیم:
1. مدت زمان نگهداری طولانی: یکی از اصلیترین فواید شیر استریلیزه، مدت زمان نگهداری طولانی آن است. بدون نیاز به یخچال، شیر استریلیزه میتواند تا چند ماه در دمای اتاق نگهداری شود. این امر بسیار مناسب است زیرا شیر تازهببخشید، به نظر میرسد یک اشتباه در پاسخ پیشین اتفاق افتاده است. شیر استریلیزه، مانند شیر UHT، در واقع شیری است که در فرآیند استریلیزه کردن حرارتی بسیار بالا (بیش از 135 درجه سانتیگراد) قرار گرفته است. این فرآیند حرارتی باعث از بین رفتن باکتریها، ویروسها و میکروارگانیسمهای مضر در شیر میشود.
به عنوان یک نتیجه از استریلیزه کردن شیر، برخی فواید زیر به وجود میآید:
۱. مدت زمان نگهداری طولانی: شیر استریلیزه میتواند به مدت طولانی بدون نیاز به یخچال نگهداری شود. این امر به مصرفکنندگان امکان میدهد شیر را به مدت طولانیتری در دسترس داشته باشند و به طور مداوم از آن استفاده کنند.
۲. حفظ ارزش غذایی: استریلیزه کردن شیر باعث حفظ ارزش غذایی آن میشود. اکثر ویتامینها، مواد معدنی و مواد مغذی موجود در شیر در فرآیند استریلیزه کردن حفظ میشوند. این امر به مصرفکنندگان امکان میدهد از خواص غذایی شیر بهرهبرداری کنند.
۳. سهولت استفاده: شیر استریلیزه آماده برای مصرف است و نیازی به فرآیند استریلیزه کردن در خانه ندارد. شما میتوانید آن را مستقیماً از بستهبندی باز کرده و استفاده کنید.
بهطور کلی، شیر استریلیزه یک گزینه مناسب برای مصرفکنندگان است که به دنبال شیری با مدت زمان نگهداری طولانی بدون نیاز به یخچال هستند. با این حال، ممکن است برخی افراد به علت حساسیت یا عوارض جانبی ناشی از مصرف شیر، نیاز به مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه داشته باشند.
مضرات شیر استریلیزه
شیر استریلیزه (شیر UHT) در کل به طور عمده مضراتی ندارد و برای بیشتر افراد ایمن است. با این حال، برخی موارد ممکن است مشکلات یا نیازهای خاصی را برای برخی افراد ایجاد کند. در زیر به برخی از این موارد اشاره میکنیم:
۱. تغییر در طعم: برخی افراد ممکن است طعم شیر استریلیزه را نسبت به شیر تازه ترجیح ندهند. فرآیند استریلیزه کردن باعث تغییر طعم و بوی شیر میشود که ممکن است برخی افراد را ناراحت کند.
۲. کاهش برخی مواد مغذی: در فرآیند استریلیزه کردن، برخی از ویتامینها و مواد معدنی موجود در شیر ممکن است کاهش یابند. این امر ممکن است برای افرادی که به دنبال مصرف شیر برای ارائه مواد مغذی به بچهها هستند، مهم باشد.
۳. حساسیت به لاکتوز: شیر استریلیزه همچنین شامل لاکتوز است که یک نوع شکر در شیر است. برخی افراد ممکن است حساسیت یا ناراحتی از نظر گوارشی نسبت به لاکتوز داشته باشند و نیاز به محدود کردن مصرف شیر داشته باشند.
۴. روشهای نگهداری نامناسب: مثل هر نوع محصول غذایی دیگر، شیر استریلیزه نیز باید به درستی نگهداری شود. اگر شیر استریلیزه به درستی نگهداری نشود یا تاریخ انقضای آن گذشته باشد، ممکن است باعث رشد باکتریها و میکروارگانیسمهای ضار شود که میتواند بهداشتی مشکل ساز باشد.
توجه داشته باشید که این موارد به صورت کلی برای بیشتر افراد صدق میکند و ممکن است برخی افراد دارای نیازها و حساسیتهای خاصی باشند که نیازمند مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه هستند. همچنین، توصیه میشود همواره بستهبندی و تاریخ انقضای شیر استریلیزه را بررسی کنید و شیر منقضی یا نامناسب را مصرف نکنید.
چه محصولاتی معمولاً استریلیزه میشوند؟
محصولاتی که معمولاً استریلیزه میشوند عبارتند از:
۱. شیر استریلیزه: شیر استریلیزه، که معمولاً در بطریها یا بستهبندیهای مناسب آماده شده است، میتواند بدون نیاز به یخچال تا چند ماه نگهداری شود.
۲. شیر کنسانتره استریلیزه: شیر کنسانتره استریلیزه یک نوع شیر غلیظ است که در فرآیند استریلیزه شدن، بخش آب آن تا حد زیادی از بین میرود. این محصول در بستهبندیهای خشک مانند جعبهها یا بطریها عرضه میشود و مدت زمان نگهداری طولانیتری نسبت به شیر تازه دارد.
۳. غذاهای آماده استریلیزه: برخی از غذاهای آماده مانند سوپها، پورهها و غذاهای گوشتی استریلیزه میشوند. این غذاها در بستهبندیهای خاص به شکل قوطی یا بطری عرضه میشوند و میتوانند بدون نیاز به یخچال تا مدت زمان طولانی نگهداری شوند.
۴. آب استریلیزه: آب استریلیزه یا آب جوشکرده استریلیزه، آبی است که در فرآیند استریلیزه شدن، با استفاده از حرارت بالا و فشار، از بین رفتن باکتریها و میکروارگانیسمها تأمین میشود. این آب به عنوان یک جایگزین مناسب برای آب تازه در شرایطی که به آب استریل نیاز است، استفاده میشود.
مهم است بدانید که لیست فوق فقط برخی از محصولات استریلیزه را شامل میشود و بسته به نیازهای بازار و فرآیند تولید، ممکن است محصولات دیگری نیز استریلیزه شوند. همچنین، باید توجه داشته باشید که استریلیزه کردن ممکن است در برخی از مواد غذایی مانند میوهها و سبزیجات، به دلیل تغییر در قوام و طعم، مورد استفاده نباشد.
تفاوت استرلیزه و پاستوریزه
استریلیزه و پاستوریزه دو روش مختلف برای حفظ ایمنی و نگهداری محصولات لبنی مانند شیر است. در ادامه، به تفاوتهای عمده بین استریلیزه و پاستوریزه اشاره میکنیم:
۱. فرآیند حرارتی: در پاستوریزه کردن، شیر با استفاده از حرارت متوسط به مدت زمان کوتاهی (معمولاً حدود ۱۵ ثانیه تا ۳۰ دقیقه) گرمشده و سپس سریعاً سرد میشود. در این فرآیند، باکتریها و میکروارگانیسمها که ممکن است در شیر وجود داشته باشند، نابود میشوند. اما باکتریها برای مدت زمان کوتاهی در شیر باقی میمانند. از طرفی، در استریلیزه کردن، شیر با استفاده از حرارت بسیار بالاتر (معمولاً بیش از ۱۳۵ درجه سانتیگراد) به مدت زمان طولانیتری (معمولاً ۲ تا ۵ ثانیه) گرمشده میشود. این فرآیند باعث از بین رفتن تمام باکتریها و میکروارگانیسمها میشود، حتی باکتریهای مقاومت بالا مانند باکتریهای مشتق شده از گرما.
۲. مدت زمان نگهداری: به طور کلی، شیر پاستوریزه نیاز به نگهداری در یخچال دارد و مدت زمان نگهداری آن معمولاً تا چند روز است. از طرف دیگر، شیر استریلیزه میتواند بدون نیاز به یخچال تا چند ماه نگهداری شود.
۳. حفظ ارزش غذایی: استفاده از پاستوریزه کردن در حفظ ارزش غذایی شیر بهتر است زیرا مدت زمان کوتاهی استفاده میشود و برخی از ویتامینها و مواد معدنی موجود در شیر حفظ میشوند. از طرف دیگر، در استریلیزه کردن، برخی از ویتامینها و مواد معدنی به دلیل مدت زمان بیشتر استفاده از حرارت بالا کاهش یافته ولی باز هم شیر استریلیزه مقدار قابل توجهی از ارزش غذایی را حفظ میکند.
بهطور کلی، پاستوریزه کردن برای مصرف کوتاهمدت و نگهداری در یخچال مناسب است، در حالی که استریلیزه کردن براینگهداری بلندمدت و نیاز به عدم نیاز به یخچال مناسب است. همچنین، میزان حرارت و مدت زمان استفاده شده در هر روش ممکن است بر ارزش غذایی و طعم محصول تأثیر بگذارد. بنابراین، انتخاب بین استریلیزه و پاستوریزه بستگی به نیازها و ترجیحات شما دارد.
تفاوت های اساسی استرلیزه و پاستوریزه کردن محصول
محصول استرلیزه نسبت به شیر پاستوریزه طول عمر بالایی دارد.
شیر استرلیزه خوش طعم تر از نوع پاستوریزه شده است.
در محصول استرلیزه تمامی میکروارگانیسم ها و تخم ها نابود می گردند.
در محصول پاستوریزه فقط اشکال رویشی میکروب ها نابود شده و تخم ها باقی می مانند.
استرلیزه کردن در حالت های شیمیایی و فیزیکی صورت می گیرد.
تفاوت شیر پاستوریزه و استریلیزه
شیر یکی از مواد غذایی اساسی و پرمصرف در سراسر جهان است. برای اطمینان از ایمنی و ماندگاری شیر، فرآیندهای مختلفی برای حذف باکتریها و میکروارگانیسمهای مضر استفاده میشود. دو روش اصلی که برای این منظور استفاده میشود، پاستوریزاسیون و استریلیزاسیون است. در این مقاله، به بررسی تفاوتهای این دو روش، مزایا و معایب هر یک و تأثیر آنها بر کیفیت و ماندگاری شیر میپردازیم.
شیر پاستوریزه
پاستوریزاسیون فرایندی است که در آن شیر تا دمای معینی (معمولاً بین ۷۲ تا ۷۵ درجه سانتیگراد) گرم میشود و به مدت مشخصی (معمولاً ۱۵ تا ۲۰ ثانیه) در این دما نگه داشته میشود، سپس به سرعت خنک میشود. این روش به نام لوئی پاستور، دانشمند فرانسوی که این روش را در قرن نوزدهم ابداع کرد، نامگذاری شده است.
مزایا:
حفظ مواد مغذی: پاستوریزاسیون باعث از بین رفتن میکروارگانیسمهای مضر میشود اما بسیاری از مواد مغذی و ویتامینهای شیر را حفظ میکند.
بهبود ایمنی: این فرایند باکتریها و پاتوژنهای مضر را از بین میبرد و خطر بیماریهای مرتبط با شیر را کاهش میدهد.
طعم طبیعی: پاستوریزاسیون به حفظ طعم طبیعی شیر کمک میکند.
معایب:
ماندگاری محدود: شیر پاستوریزه در دمای یخچال فقط چند روز تا دو هفته قابل نگهداری است.
احتمال آلودگی پس از باز کردن بستهبندی: پس از باز شدن بستهبندی، شیر پاستوریزه باید در مدت زمان کوتاهی مصرف شود.
شیر استریلیزه
استریلیزاسیون فرایندی است که در آن شیر تا دمای بسیار بالا (معمولاً بین ۱۳۵ تا ۱۵۰ درجه سانتیگراد) گرم میشود و به مدت کوتاهی (معمولاً ۲ تا ۴ ثانیه) در این دما نگه داشته میشود. این روش باعث از بین رفتن تمام میکروارگانیسمها، از جمله باکتریهای مضر و اسپورها میشود.