در واقع در دوران بارداری، مادر بیشتر از قبل به بسیاری از مواد مغذی مهم از جمله برخی ویتامین‌ها و موادمعدنی نیاز دارد. ضمن این‌که تغذیه مناسب در دوران بارداری، به دریافت موادغذایی موردنیاز برای رشد جنین و رسیدن مادر و جنین به وزن مناسب، کمک زیادی می‌کند.
در ادامه به برخی از مهم‌ترین نکات تغدیه در دوران بارداری و نیز مصرف مکمل‌ها در این دوران اشاره خواهیم کرد.
مصرف پروتئین در بارداری
متخصصان مصرف ۷۵ تا ۱۰۰ گرم پروتئین در روز را برای زنان باردار توصیه می‌کنند. دریافت پروتئین کافی جهت رشد بافت سینه و رحم در دوران بارداری لازم است و نقش مهمی در رشد بافت‌های جنین از جمله مغز ایفا می‌کند. از مهم‌ترین منابع پروتئینی می‌توان به گوشت قرمز، مرغ، تخم‌مرغ و حبوبات اشاره کرد.
کلسیم در بارداری
نیاز روزانه به کلسیم در دوران بارداری حدود ۱۰۰۰ میلی گرم در روز است. کمبود کلسیم در دوران بارداری می‌تواند خطر ابتلا به پره‌اکلامپسی را افزایش دهد. پره‌اکلامپسی شرایطی خطرناک و جدی در دوران بارداری است که با افزایش ناگهانی فشارخون در بارداری خود را نشان می‌دهد. برای ساخت استخوان‌ها و جوانه‌های دندان کودک نیز کلسیم لازم است.
مادران باردار بالای ۱۹ سال باید روزانه ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم دریافت کنند و در سنین ۱۴ تا ۱۸ سال به ۱۳۰۰ میلی گرم کلسیم در روز نیاز دارند.
نمونه‌هایی از منابع کلسیم در تغذیه روزانه عبارتند از: لبنیات (شیر، ماست و پنیر پاستوریزه)، تخم مرغ، لوبیا سفید و کلم.
پیشگیری از کم‌خونی در بارداری
در دوران بارداری، حجم خون مادر و تعداد گلبول‌های قرمز جهت حمل اکسیژن به بافت‌های بدن مادر و جنین و حمایت از رشد جنین افزایش می‌یابد. در نتیجه اگر در این دوران آهن کافی یا برخی مواد مغذی دیگر مانند فولیک‌اسید به میزان کافی دریافت نشود، ممکن است بدن مادر نتواند گلبول قرمز موردنیاز برای این خون اضافی را تولید کند و دچار کم‌خونی شود.
مهم‌ترین انواع کم‌خونی محتمل در دوران بارداری، کم‌خونی ناشی از فقر آهن و کم‌خونی ناشی از کمبود فولات هستند. دلیل اصلی حداقل نیمی از کم‌خونی‌های دوران بارداری، فقرآهن است.
آهن در بارداری
آهن در کنار سدیم، پتاسیم و آب، حجم خون را افزایش می‌دهد و از کم‌خونی ناشی از فقر آهن و عوارض آن نیز جلوگیری می‌کند. همچنین آهن برای رشد جنین و تکامل مغز جنین ضروری است.
آنمی فقر آهن ناشی از کمبود آهن و در نتیجه کمبود گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین است. هموگلوبین پروتئینی است که در گلبول‌های قرمز یافت می‌شود و اکسیژن را از ریه گرفته و در سراسر بدن حمل می‌کند. آهن یک عنصر کلیدی است که برای ساختن هموگلوبین استفاده می‌شود. اگر ذخایر آهن کافی نباشد، مقدار هموگلوبین کاهش پیدا می‌کند. وقتی هموگلوبین به سطح پایینی می‌رسد حمل اکسیژن با مشکل رو‌به‌رو می‌شود.
شایع‌ترین علائم کم‌خونی فقر آهن در دوران بارداری عبارتند از:
رنگ‌پریدگی پوست، لب‌ها و ناخن‌ها
احساس خستگی یا ضعف
سردرد
سرگیجه
تنگی‌نفس
افزایش ضربان‌قلب
از یاد نبرید که ممکن است در مراحل اولیه کم‌خونی، علائم واضحی نداشته باشید. همچنین این احتمال وجود دارد که بسیاری از علائم کم‌خونی، با علائم رایج مادر در دوران بارداری مشترک بوده و ناشی از کم‌خونی نباشند. بنابراین به‌طور معمول پزشک معالج انجام آزمایش‌های کم‌خونی را برای مادر چه پیش از شروع بارداری و چه در حین آن، توصیه می‌کند.
فقر آهن شدید یا عدم درمان آن در دوران بارداری می‌تواند خطر موارد زیر را افزایش دهد:
تولد نوزاد نارس یا کم‌وزن
احتمال نیاز به انتقال خون (در صورت از دست دادن مقدار قابل توجهی خون در حین زایمان)
نوزاد مبتلا به کم‌خونی و با ذخایر آهن ناکافی
نمونه‌هایی از منابع آهن در تغذیه روزانه عبارتند از: گوشت‌هایی که چربی کمی دارند، سبزیجات با برگ سبز تیره مانند اسفناج وغلات.
فولات / فولیک‌اسید در بارداری
فولات علاوه بر پیشگیری از کم‌خونی در مادر، نقشی کلیدی در رشد و تکامل جنین از جمله کاهش خطر نقص لوله عصبی ایفا می‌کند. کمبود فولات در بارداری می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی مانند کم‌خونی و نوروپاتی محیطی در مادر، وقوع زایمان زودرس، سقط جنین ، تولد نوزاد نارس یا کم وزن و یا ناهنجاری‌های مادرزادی مانند نقص لوله عصبی از جمله اسپینابیفیدا شود. لوله عصبی ساختاری است که در نهایت به مغز و نخاع کودک تبدیل می‌شود و اسپینابیفیدا نوعی نقص لوله عصبی است که در آن ستون‌فقرات و نخاع جنین به درستی در رحم مادر رشد نمی‌کنند و این اتفاق منجر به ایجاد شکاف در ستون فقرات می شود.
فولات به‌صورت غیرفعال در مکمل‌های فولیک اسید و نیز بعضی از موادغذایی وجود دارد، اما به این دلیل که تامین فولات مورد نیاز به تنهایی از طریق موادغذایی ممکن نیست و همچنین بدن بعضی از افراد به دلیل نوعی نقص ژنتیکی، توانایی تبدیل فولیک‌اسید و فولات موجود در موادغذایی به شکل فولات فعال را ندارد، توصیه می‌شود همه‌ی زنان باردار برای اطمینان از دریافت فولات به مقدار کافی، از مکمل‌های حاوی فولات فعال استفاده کنند.
مصرف ۴۰۰-۸۰۰ میکروگرم فولات برای مادران باردار توصیه می‌شود. مصرف روزانه این میزان فولات از حداقل یک ماه قبل از اقدام به بارداری، در طول آن و به مدت چهار تا شش هفته بعد از آن و یا تا پایان شیردهی توصیه می‌شود.
نمونه‌هایی از منابع روزانه فولات عبارتند از: سبزیجات با برگ سبز تیره مانند اسفناج، میوه‌هایی مانند پرتقال، توت فرنگی، لیمو، انبه، کیوی و گوجه‌فرنگی، غلات و حبوبات (مانند لوبیا و نخود)
ویتامین D در بارداری
ویتامین D از طریق تنظیم کلسیم و تعادل فسفات نقش مهمی در متابولیسم استخوان ایفا می‌کند. ویتامین D با قرار گرفتن در معرض نور خورشید، در بدن تولید می‌شود و در بعضی غذاها مثل تخم‌مرغ، گوشت قرمز و بعضی از ماهی‌ها نیز وجود دارد.
گمان می‌رود کمبود ویتامین D در میان زنان باردار می‌تواند با افزایش خطر پره‌اکلامپسی، دیابت بارداری، زایمان زودرس و تولد نوزاد کم‌وزن و ایجاد برخی مشکلات خاص همراه باشد. ویتامین D به افزایش جذب کلسیم کمک می‌کند تا در نهایت استخوان‌ها و دندان‌های کودک را بسازد. زنان باردار، باید روزانه ۶۰۰ واحد بین المللی ویتامین D دریافت کنند.
ید دربارداری
نیاز به ید در دوران بارداری افزایش می‌یابد چرا که کمبود ید در دوران بارداری می‌تواند باعث کم‌کاری تیروئید مادر و جنین و اختلال در رشد عصبی جنین شود. مصرف روزانه ۲۲۰ میکروگرم ید برای زنان باردار و ۲۹۰ میکروگرم در دوران شیردهی توصیه می‌شود.
مصرف مکمل‌ها در بارداری
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد نیاز به مصرف برخی ویتامین‌ها، موادمعدنی و مواد مغذی مانند فولات، آهن، کلسیم، ویتامینD و ید در دوران بارداری افزایش پیدا می‌کند.
به این دلیل که نمی‌توان از تامین روزانه فولات به تنهایی از طریق تغذیه اطمینان حاصل کرد، و نیز به دلیل نوعی نقص ژنتیکی در بدن بعضی افراد و عدم تبدیل فولات به شکل فعال آن، معمولا مصرف مکمل های حاوی فولات فعال به مادران باردار توصیه می‌شود.
و به این دلیل که نمی‌توان از تامین نیاز حداقل به ید در بارداری حتی از طریق مصرف نمک یددار اطمینان حاصل کرد، معمولا مصرف روزانه مکمل ید حاوی ۱۵۰ میکروگرم ید برای زنان باردار و شیرده توصیه می‌شود.
برای جلوگیری از کم‌خونی مادر و پیشگیری از عوارض آن برای مادر و جنین، توصیه می‌شود مادران باردار روزانه ۳۰ تا ۶۰ میلی‌‌گرم آهن عنصری را به صورت روزانه مصرف کنند.
زنانی که بارداری را با مصرف کافی کلسیم شروع می‌کنند، ممکن است نیازی به کلسیم اضافی نداشته باشند، اما زنان بارداری که کم‌تر از حد مطلوب کلسیم مصرف می‌کنند، بهتر است برای تامین کلسیم موردنیاز بدن خود مکمل‌های حاوی کلسیم را در برنامه تغذیه خود قرار دهند.
ویتامین D فقط در تعداد کمی از غذاها وجود دارد (چه به صورت طبیعی یا افزوده شده)، به همین دلیل دریافت میزان کافی آن از غذاها به تنهایی دشوار است و معمولا توصیه می‌شود مکمل ویتامین D در بارداری مصرف شود.
به خاطر داشته باشید که مصرف بیش از حد مکمل نیز می‌تواند مضر باشد و شما برای دریافت هر گونه مکمل در دوران بارداری باید با پزشک خود مشورت کنید. به عنوان مثال، سطوح بسیار بالای ویتامین A ممکن است منجر به نقص مادرزادی نوزاد شود.
