افزایش وزن ناخواسته هنگامی اتفاق می‌افتد که بدون افزایش مصرف مواد غذایی یا مایعات و بدون کاهش فعالیت خود شروع به افزایش وزن کنید. یعنی زمانی که سعی در افزایش وزن ندارید وزن اضافه کنید. عمده ترین دلایل افزایش وزن ناخواسته، احتباس مایعات، رشد غیر طبیعی، یبوست یا بارداری است. افزایش وزن ناخواسته می تواند دوره‌ای، مداوم یا سریع باشد.
افزایش وزن ناگهانی، اما طولانی مدت اغلب نتیجه بارداری است که نه ماه طول می‌کشد.
افزایش سریع ناخواسته وزن ممکن است به دلیل عوارض دارویی باشد.
بسیاری از موارد افزایش وزن ناخواسته بی‌ضرر هستند. اما برخی از علائم همراه با افزایش سریع وزن ممکن است نشانگر اورژانس پزشکی باشد.
چه عواملی باعث افزایش وزن ناگهانی می‌شود؟
بارداری و افزایش وزن ناگهانی
یکی از شایع ترین دلایل افزایش وزن غیر عمد، بارداری است. اما بسیاری از خانم‌ها برای حمایت از رشد کودک عمداً بیشتر غذا می‌خورند. در دوران بارداری، بیشتر خانم‌ها با بزرگ شدن کودک وزن می‌گیرند.
این وزن اضافی شامل کودک، جفت، مایع آمنیوتیک، افزایش خون رسانی و رحم بزرگ است.
تغییرات هورمونی و افزایش وزن ناگهانی
به طور معمول در سنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی، زنان وارد مرحله ای به نام یائسگی می‌شوند.
در طی سال های باروری یک زن، استروژن که یکی از هورمون‌های مسئول تنظیم قاعدگی و تخمک گذاری میباشد، شروع به کاهش می‌کند.پس از وقوع یائسگی، میزان استروژن برای تحریک قاعدگی کافی نیست.
کاهش استروژن می‌تواند باعث شود زنان در یائسگی، افزایش وزن در ناحیه شکم و باسن را تجربه کنند. گذشته از تغییرات هورمونی یائسگی، زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) نیز ممکن است افزایش وزن داشته باشند.
تغییرات هورمونی در سال های میانسالی همچنین می‌تواند باعث کند شدن متابولیسم و در نتیجه افزایش وزن شود.
سایر شرایط پزشکی که روی سطح هورمون تأثیر می‌گذارد می تواند باعث افزایش وزن در هر دو جنس شود. که شامل:
- کم کاری تیروئید
- افزایش تولید کورتیزول (هورمون استرس)، مثل سندرم کوشینگ
- افزایش تولید آلدوسترون
- قاعدگی
افزایش وزن دوره ای اغلب به دلیل چرخه قاعدگی است. ممکن است زنان در طول قاعدگی خود، احتباس آب و نفخ را تجربه کنند. تغییر سطح استروژن و پروژسترون ممکن است باعث افزایش وزن شود. معمولاً این افزایش وزن چند پوند است. (هر پوند حدود ۴۵۰ گرم است)
این نوع افزایش وزن با پایان یافتن دوره قاعدگی در ماه فروکش می‌کند. اغلب ماه بعد از شروع دوباره قاعدگی و گاهی اوقات در هنگام تخمک گذاری، دوباره ظاهر می‌شود.
احتباس مایع و افزایش وزن ناگهانی
افزایش سریع وزن غیر قابل توضیح ممکن است نتیجه احتباس مایعات باشد. که منجر به تجمع مایعات، همچنین به عنوان ادم شناخته می‌شود که می‌تواند باعث تورم اندام، دست، پا، صورت یا شکم شود.
افراد مبتلا به نارسایی قلبی، بیماری کلیوی، بیماری کبد یا افرادی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند ممکن است این نوع افزایش وزن را تجربه کنند.
شما همیشه باید افزایش سریع یا قابل توجه وزن و احتباس مایعات را به پزشک خود گزارش دهید، حتی اگر علائم دیگری وجود نداشته باشد.
مصرف برخی داروها و افزایش وزن ناگهانی
افزایش وزن ناخواسته می‌تواند به دلیل مصرف داروهای خاصی باشد، از جمله:
- کورتیکو استروئیدها
- داروهای ضد افسردگی
- داروهای ضد روان‌پریشی
- قرص های ضد بارداری
علائم افزایش وزن ناخواسته
بسته به علت، علائم افزایش وزن غیر عمد می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد.
علائم مرتبط با این نوع افزایش وزن ممکن است شامل ناراحتی شکم یا درد و نفخ باشد.
همچنین می‌توانید تورم قابل مشاهده در شکم و سایر نواحی بدن از جمله بازوها، پا یا دست را تجربه کنید.
در صورت بروز علائم زیر باید فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- تب
- حساسیت پوستی
- تنگی نفس
- مشکل در تنفس
- تپش قلب
- تعریق
- تغییر در بینایی
- افزایش سریع وزن
هنگامی که این علائم با افزایش وزن ناخواسته همراه است، بعضی اوقات می تواند نشانه‌ای از بروز یک مشکل جدی باشد.
افزایش وزن ناگهانی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک در مورد علائم، سبک زندگی و تاریخچه پزشکی شما چندین سؤال خواهد پرسید. او همچنین ممکن است یک نمونه خون بگیرد تا سطح هورمون، عملکرد کلیه، عملکرد کبد و سایر علائم سلامتی را بررسی کند که می‌تواند مشکلات پزشکی را نشان دهد.
آزمایش تصویربرداری مانند سونوگرافی، فیلم ساده اشعه X ،MRI یا سی تی اسکن ممکن است لازم باشد.
گزینه‌های درمانی برای افزایش وزن ناگهانی
روش‌های مختلفی برای درمان افزایش وزن غیر عمد وجود دارد. بهترین روش درمانی بستگی به علت افزایش وزن دارد.
اگر علت عدم تعادل هورمونی باشد، پزشک ممکن است داروهایی برای ایجاد تعادل در سطح هورمون شما تجویز کند. این داروها بستگی به این دارد که چه هورمون‌هایی تحت تأثیر قرار می‌گیرند. این داروها اغلب در طولانی مدت استفاده می‌شوند.
اگر دارویی که مصرف می‌کنید دلیل این مشکل باشد، پزشک معالج درمان‌های جایگزین را توصیه می‌کند.
چه عواملی باعث افزایش سریع وزن می‌شود؟
بیشتر افراد نوساناتی در وزن خود را تجربه می‌کنند و افزایش وزن به مرور زمان معمول است. اما اگر فرد در مدت زمان کوتاهی بدون دلیل مشخص وزنش زیاد شود، این می تواند نشانه‌ای از یک مشکل زمینه‌ای باشد.
هنگامی که افزایش وزن به یک مشکل سلامتی مربوط نمی‌شود، علل شایع عبارتند از:
- پرخوری
- چرخه قاعدگی
- دوران قبل یائسگی و یائسگی
- کاهش متابولیسم با افزایش سن
- فعالیت جسمی کم
- احتباس آب به دلیل کمبود آب یا نمک اضافی
- استرس، افسردگی یا اضطراب
- کمبود خواب
هرکسی که افزایش وزن سریع را تجربه می‌کند و دلیل آن یکی از موارد فوق نیست و یا بر کیفیت زندگی آن ها تأثیر گذاشته، باید به پزشک مراجعه کند.
۱- دارو
متابولیسم فرد با مصرف داروهای خاص می‌تواند باعث افزایش سریع وزن شود.
برخی از داروهای خاص باعث می‌شوند افراد به سرعت افزایش وزن پیدا کنند. برخی از داروها باعث می‌شوند وزن افراد تا چند کیلو در ماه به عنوان یک اثر جانبی افزایش یابد.
داروهایی که ممکن است باعث شود به سرعت افزایش وزن پیدا کنید می‌تواند شامل برخی داروهایی باشد که برای معالجه موارد زیر مصرف می‌شوند:
- تشنج
- دیابت قندی
- فشار خون بالا
- افسردگی و اختلالات روانپزشکی
قبل از قطع مصرف دارو حتما با پزشک معالج خود مشورت کنید و به هیچ عنوان خودسرانه اقدام به قطع مصرف دارو نکنید.
۲- بی خوابی
تحقیقات نشان داده است که کمبود خواب می‌تواند منجر به افزایش وزن شود. تغییر در چرخه خواب می‌تواند بر الگوهای غذایی و خلق و خوی تأثیر گذاشته و باعث پرخوری افراد شود.
نویسندگان یک مطالعه در سال ۲۰۱۳ دریافتند که افراد کم خواب برای تأمین نیازهای انرژی خود کربوهیدرات بیشتری مصرف می‌کنند که منجر به افزایش وزن می‌شود. شرکت کنندگان در همان مطالعه، به خصوص بعد از صرف شام، کالری بیشتری مصرف کردند.
۳- ترک سیگار
برخی از افراد در ابتدا وقتی که مصرف محصولات دخانی را متوقف می‌کنند دچار افزایش وزن می‌شوند. کارشناسان معتقدند که این اتفاق هم به این دلیل رخ می‌دهد که نیکوتین اشتها را سرکوب می‌کند و هم به دلیل اینکه علائم ترک ممکن است شامل استرس باشد؛ می‌تواند منجر به پرخوری شود.
تحقیقات نشان داده است که میانگین افزایش وزن در ماه اول پس از ترک سیگار، ۱ کیلوگرم است. به نظر می‌رسد اکثر افزایش وزن فرد در ۳ ماه اول پس از ترک سیگار اتفاق می‌افتد، با این که میزان افزایش وزن تا ۶ ماه کاهش می‌یابد.
با این حال، تغییر وزن در نتیجه ترک سیگار بسته به شخص می‌تواند متفاوت باشد. همان تحقیقات نشان می‌دهد که ۱۶ درصد از افراد در سال اول ترک سیگار وزن کم کردند، در حالی که ۱۳ درصد بیش از ۱۰ کیلوگرم افزایش وزن پیدا کردند.
۴- سندرم تخمدان پلی کیستیک
افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) ممکن است دریابند که در قسمت میانی بدن خود دچار افزایش وزن شده اند. PCOS باعث می‌شود تخمدان‌ها به طور غیر طبیعی هورمون‌های جنسی مردانه تولید کنند.
علائم دیگر PCOS عبارتند از:
-
- قاعدگی نامنظم
- رشد موهای زائد در پشت، سینه یا شکم
- نازک شدن مو یا ریزش مو
- آکنه
- قطعات تیره پوست اطراف زیر بغل، سینه یا گردن
اگرچه درمانی برای PCOS وجود ندارد، پزشک می‌تواند تغییر در شیوه زندگی مانند ورزش بیشتر و خوردن یک رژیم غذایی سالم را توصیه کند که ممکن است علائم را کاهش دهد.
۵- نارسایی قلبی
افزایش سریع وزن یا تورم در مناطق خاص بدن می‌تواند به دلیل احتباس مایعات باشد و ممکن است نشانه نارسایی قلبی باشد.
طبق گزارش انجمن قلب آمریکا، افزایش وزن بیش از ۲-۳ پوند (حدود ۱ تا ۱.۵ کیلوگرم) طی ۲۴ ساعت یا ۵ پوند (حدود ۲.۵ کیلوگرم) در هفته می تواند نشانه نارسایی قلبی باشد.
با این حال، توجه به این نکته ضروری است که وزن یک شخص معمولاً در طول روز چند پوند در نوسان است. اگر وزن آن ها به حالت عادی برگردد و علائم دیگری نداشته باشند، افزایش موقت می‌تواند ناشی از نفخ طبیعی و احتباس مایعات باشد.
اگر خون به آرامی به قلب رفته و برگردد، بر عملکرد سایر ارگان‌های اصلی بدن تأثیر می‌گذارد. در نتیجه مایعات در بافت‌ها جمع می‌شوند و این باعث افزایش وزن و تورم می‌شود.
افزایش وزن ناگهانی به علت مشکلات قلبی می تواند همراه با تورم در ناحیه‌های زیر باشد:
-
- ناحیه معده
- مچ پا
- ساق پا
- کف پا
علائم و نشانه های دیگر نارسایی قلبی عبارتند از:
-
- جمع شدن مایعات در داخل ریه ها (ادم ریوی)
- سرفه مکرر
- کم آوردن نفس هنگام استراحت
- سرگیجه
- از دست دادن اشتها
- مشکل شدن خوابیدن یا دراز کشیدن
اگر افراد در کنار افزایش سریع وزن یا تورم غیر قابل توضیح، هر یک از این علائم را تجربه می‌کنند، باید هرچه سریعتر به نزدیکترین مرکز درمانی مراجعه کنند.
۶- مشکلات کلیوی
افزایش ناگهانی وزن یا تورم در بدن می‌تواند نشانه ای از ابتلا به بیماری کلیه مانند نارسایی کلیه یا سندرم نفروتیک باشد.
اگر کلیه ها به درستی کار نکنند، بدن ممکن است مایعات را حفظ کند و در نتیجه افزایش وزن ایجاد می‌شود. کلیه‌های آسیب دیده قادر به حذف مواد زائد و مایعات به درستی از بدن نیستند؛ بنابراین این مواد در بافت ها تجمع می‌یابند.
تورم به دلیل مشکلات کلیوی معمولاً روی ساق، مچ یا کف پا تأثیر می‌گذارد.
علائم دیگری که ممکن است نشان دهنده مشکل در کلیه ها باشد عبارتند از:
-
- خستگی
- کاهش ادرار
- ادرار کف آلود
- خارش
- از دست دادن اشتها
- گرفتگی عضلات
- درد مفاصل
- سردرد
- مشکل در تمرکز یا سردرگمی
۷- سیروز
مچ پای فرد مبتلا به سیروز ممکن است متورم شود. اگر افراد افزایش وزن سریع داشته باشند و شکم آنها بزرگتر به نظر برسد، این وضعیت ممکن است نشان دهنده ابتلا به سیروز باشد.
سیروز وضعیتی است که در آن بافت اسکار (زخمی، بیمار) جایگزین بافت سالم در کبد می‌شود و می‌تواند باعث تجمع مایعات در حفره شکم شود. به این تجمع غیرطبیعی مایعات در شکم آسیت گفته می‌شود.
علائم دیگر سیروز عبارتند از:
-
- تورم مچ پا
- مشکلات تنفسی
- درد شکم
اگر فردی قبلا مبتلا به سیروز بوده و درمان خاصی انجام می داده یا هنوز تحت درمان است، در صورتی که به مدت ۳ روز متوالی با افزایش بیش از ۲ پوند در روز (معادل ۰.۹۰۷۲ کیلوگرم) مواجه شود، باید هرچه سریعتر به پزشک خود مراجعه کند.
۸- اختلال تیروئید
اختلال تیروئید به نام کم کاری تیروئید می‌تواند متابولیسم را کند کرده و در نتیجه منجر به افزایش وزن شود. مشکلات تیروئید همچنین به دلیل تأثیر کم کاری تیروئید بر کلیه‌ها می‌تواند باعث حفظ مایعات در بدن شود.
علائم دیگر کم‌کاری تیروئید می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
-
- خستگی مداوم
- احساس سرما
- پوست و مو خشک
- ناخن های شکننده
- مفاصل سفت و عضلات دردناک
- یبوست
۹- سندرم کوشینگ
سندرم کوشینگ وقتی رخ می‌دهد که بدن در طی مدت طولانی، بیش از حد کورتیزول تولید کند. کورتیزول هورمونی است که بدن را قادر می‌سازد به استرس پاسخ دهد.
بسیار نادر است که سندرم کوشینگ بدون محرک خارجی ایجاد شود. سندرم کوشینگ معمولاً یک عارضه جانبی مصرف گلوکوکورتیکوئیدها است، داروهایی که بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید، آسم و لوپوس اریتماتوز سیستمیک مصرف می‌کنند.
سندرم کوشینگ اغلب باعث افزایش وزن می شود، خصوصاً در نواحی زیر:
-
- شکم
- گردن
- صورت
- قسمت فوقانی پشت
در مقابل، بازوها و پاها ممکن است نازک باشد. ممکن است فرد متوجه تغییراتی از این قبیل هم بشود:
-
- خستگی
- ضعف عضلانی
- چرخه قاعدگی نامنظم در خانم ها
- اختلال نعوظ در مردان
- کبودی
اگر دارویی باعث سندرم کوشینگ شود، فرد باید در مورد احتمال تغییر برنامه درمانی خود با پزشک صحبت کند.
۱۰-آکرومگالی
آکرومگالی یک مشکل هورمونی است که وقتی غده هیپوفیز هورمون رشد بیش از حد تولید می‌کند اتفاق می‌افتد. این بیماری معمولاً در میانسالی ظاهر می‌شود.
علائم اصلی آکرومگالی بزرگ شدن پاها و دست ها است. ممکن است افراد متوجه شوند که کفش یا انگشترهایشان دیگر اندازه نیست. لب، زبان و بینی نیز ممکن است بزرگ شود.
علائم دیگر آکرومگالی عبارتند از:
-
- درد مفاصل
- صدای بم
- منگوله پوشتی
ضایعه پوستی همرنگ پوست است که یک مقدار پررنگ تر از زگیل تناسلی میباشد که بعضی از افراد، آن را با زگیل‌های تناسلی اشتباه می‌گیرند. قسمت تناسلی، شکم و کشاله ران هم می‌تواند درگیر این ضایعه پوستی خوش‌خیم شود و درمان این دو ضایعه پوستی با هم فرق دارد. - تعریق بیش از حد
- انسداد تنفس هنگام خواب و خروپف
افراد مبتلا به آکرومگالی ممکن است برای از بین بردن تومور خوش خیم روی غده هیپوفیز به عمل جراحی یا پرتودرمانی نیاز داشته باشند.
۱۱- سرطان تخمدان
نفخ و درد در ناحیه لگن می‌تواند نشانه ای از سرطان تخمدان باشد.
افزایش ناگهانی یا غیرقابل توضیح وزن و نفخ ممکن است نشانه ای از سرطان تخمدان باشد. علائم دیگر سرطان تخمدان عبارتند از:
-
- درد در شکم یا ناحیه لگن
- مشکلات خواب
- نیاز مکرر یا فوری به دفع ادرار
- از دست دادن اشتها یا احساس سیری زودهنگام
- چرخه قاعدگی غیرمعمول
- سوء هاضمه
سرطان تخمدان اغلب بدون تشخیص به مراحل بعدی می‌رسد، بنابراین هر کسی که دارای درد غیر طبیعی در ناحیه لگن است باید با پزشک صحبت کند. تشخیص سرطان در مراحل اولیه به طور کلی منجر به پیش آگهی بهتر می‌شود.
افزایش وزن ناگهانی و مراجعه به پزشک
پزشک در مورد تاریخچه پزشکی و هرگونه علائم اضافی سؤال خواهد کرد. ممکن است معاینه فیزیکی و آزمایش خون انجام داده یا فرد را به یک متخصص ارجاع دهد.
خلاصه
افزایش و نوسانات وزن به دلایل مختلف می‌تواند اتفاق بیفتد. بسیاری از افراد با افزایش سن به تدریج دچار افزایش وزن می‌شوند. یا در شیوه زندگی خود تغییراتی ایجاد می‌کنند.
با این وجود، افزایش سریع وزن می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای مانند مشکل تیروئید، کلیه یا قلب باشد.
هرکسی که افزایش وزن سریع و غیر قابل توضیح را تجربه کند، باید برای تعیین علت اصلی و تهیه یک برنامه درمانی به پزشک مراجعه کند.
