فولات یا ویتامین ب ٩ یکی از انواع ویتامین‌های گروه ب می باشد که به طور طبیعی در غذاها و میوه‌ها وجود دارد. فولیک اسید فرم مصنوعی و یا ساختگی آن است که در آزمایشگاه تولید می‌شود و به صورت مکمل در دسترس است. درواقع فولات و فولیک‌اسید اشکال مختلف ویتامین ب ٩ هستند.
فولات نقش مهمی در بخش‌های مختلف بدن بر عهده دارد، از جمله ساخت و ترمیم دی‌ان‌ای، رشد و تقسیم سلول‌ها و کمک به عملکرد صحیح آن‌ها. این ویتامین همچنین به ساخت گلبول‌های قرمز خون کمک کرده و بدین‌ترتیب از بروز کم‌خونی جلوگیری می‌کند. کمبود فولات ممکن است منجر به بروز کم‌خونی ناشی ازفقر فولات ،افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی، افزایش احتمال بروز برخی سرطان‌ها (مانند سرطان سر و گردن، سرطان پانکراس، سرطان مری و مثانه) واختلال درعملکرد سیستم ایمنی بدن شود. علاوه بر این کمبود مقدار کافی فولات در خون خطر ابتلا به اختلالات ذهنی ازجمله؛ بیماری دوقطبی، افسردگی و زوال عقل در افراد مسن را افزایش می‌دهد. همچنین تحقیقات جدید نشان می‌دهد که این ویتامین نقش موثری در پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع دو و بیماری‌های التهابی دارد.
فولات به فرآیند رشد مغز و نخاع جنین کمک کرده و خطر بروز نقایص مادرزادی عصبی از جمله آنانسفالی (تشکیل نشدن مغز جنین) و اسپینا بیفیدا (شکاف مادرزادی مهره‌ها و بیرون‌زدگی نخاع) را در جنین کم کرده و همچنین عوارض ناشی از مصرف برخی داروها از جمله متوترکسات وداروهای ضد صرع را کاهش می‌دهد.
فولات و انواع آن
فولات انواع متفاوتی دارد که عبارتند از :
فولات موجود در مواد غذایی
فولیک اسید که فرم مصنوعی فولات است و به صورت مکمل از داروخانه‌ها قابل تهیه است.
فولات فعال
فولیک اسید و فولات موجود در مواد غذایی به صورت غیر فعال هستند و پس از مصرف در بدن طی مراحلی به نوع فعال تبدیل می‌شوند تا برای بدن قابل استفاده باشد.
فولاتی که در برخی مواد غذایی مانند: اسفناج، گوشت قرمز، تخم مرغ، نخودفرنگی و لوبیا وجود دارد در اثر پخت و پز از بین رفته و باعث می‌شود بدن به مقدار کافی فولات دریافت نکند.
از طرفی گاهی اوقات در بدن برخی افراد نقص ژنتیکی وجود دارد که باعث می‌شود بدن توانایی تبدیل فولیک‌اسید و فولات موجود در مواد غذایی را به شکل فعال آن که برای بدن قابل استفاده باشد نداشته باشد. با توجه به این که تشخیص این نقص ژنتیکی در افراد ساده نیست و به طور معمول انجام نمی‌‌شود، توصیه می‌شود افراد برای اطمینان از دریافت فولات به مقدار کافی از مکمل‌های فولات فعال برای تامین فولات بدن استفاده کنند.
مواد غذایی طبیعی منبع فولات
حدود ١۵ تا ٣٠ میلی گرم فولات در بدن وجود دارد که بیشترین مقدار آن در کبد ذخیره می‌شود. چون بدن ما قادر به ساخت فولات نیست باید آن را از طریق مواد غذایی و یا مکمل‌ها دریافت کند. بسیاری از مواد غذایی سرشار از فولات هستند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
اسفناج
کلم
کلم بروکلی
آووکادو
مرکبات
گوشت قرمز
تخم مرغ
جگر گاو (که نباید در دوران بارداری مصرف شود)
نخودفرنگی و لوبیا
میزان مصرف فولات قبل بارداری
بدن تقریبا فقط نیمی از فولات مورد نیاز خود را از مواد غذایی دریافت می‌کند از این رو بخشی از فولات بدن باید از طریق مصرف مکمل فولات دریافت شود.
امروزه برخی از مواد غذایی مانند غلات صبحانه، ماکارونی، نان و برخی از انواع آردها به صورت غنی شده با فولیک‌اسید در سوپرمارکت‌ها یافت می شود. امکان ذخیره طولانی مدت فولات در بدن وجود ندارد به همین دلیل بدن باید به طور مدوام این ماده مغذی را از راه غذا و یا مکمل‌ها دریافت کند .
میزان مصرف فولات و اسیدفولیک در بارداری
فولات نقش اساسی در رشد و تقسیم سلولی در دوران جنینی دارد. در هفته‌های اول بارداری ، زمانی که جنین اولین مراحل رشد خود را طی می‌کند، این ویتامین به تشکیل کامل و بی نقص لوله عصبی و هم چنین تکامل سلول‌های مغز جنین کمک خواهدکرد. به همین دلیل و نیز به دلیل نقش فولات در تشکیل و رشد سلول های خونی نیاز به این ویتامین در دوران بارداری افزایش می‌یابد و مصرف میزان کافی آن در بارداری اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. مصرف اسیدفولیک یا فولات پیش از بارداری و به خصوص در دوران بارداری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
بهترین زمان مصرف فولات و فولیک‌اسید برای بارداری
خانم‌هایی که تصمیم به بارداری دارند باید از سه ماه قبل از بارداری (یا حداقل یک‌ماه پیش از بارداری) تا هفته ١۲ام بارداری روزانه به میزان حداقل ٤٠٠ میکروگرم (٤٠٠-۸٠٠میکروگرم) فولیک‌اسید دریافت کنند تا خطر بروز ناهنجاری‌های جنینی در هفته‌های ابتدایی بارداری کاهش یابد.
عوارض کمبود فولات در دوران بارداری
کمبود اسید فولیک در بارداری ممکن است به نقایص لوله عصبی در جنین مانند:
آنانسفالی
اسپینا بیفیدا
شکاف کام و شکاف لب
و سایر نقایص عصبی منجر شود. مصرف اسید فولیک نه تنها در کاهش نقایص ذکر شده در جنین موثر است بلکه می‌تواند خطر عوامل زیر را نیزکاهش دهد:
بروز کم‌خونی
سقط
نوروپاتی محیطی
پره اکلامپسی
زایمان زودرس
افسردگی بعد از زایمان
فواید مصرف فولات در بارداری
تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف فولات پیش از بارداری و به خصوص در سه ماهه اول بارداری می‌تواند به میزان حدود ٧٠٪ از بروز موارد قطعی اسپینا بیفیدا در نوزادان جلوگیری کند. خانم‌هایی که سابقه خانوادگی نقایص مادرزادی لوله عصبی یا سابقه تولد نوزاد دارای اختلال لوله عصبی از جمله؛ اسپینا بیفیدا دارند باید پیش از بارداری (حداقل یک‌ماه پیش از بارداری ) و در طول سه ماه ابتدای بارداری روزانه به میزان ٤ میلی‌گرم (معادل٤٠٠٠ میکروگرم) اسیدفولیک مصرف کنند.
دلایل کمبود فولات در خانم‌های باردار
برخی افراد با توجه به شرایطی که دارند که باید دوز بالاتری اسیدفولیک یا فولات در دوران بارداری دریافت کنند که میزان این افزایش دوز توسط پزشک تعیین می‌شود. شرایطی که باعث می‌شود فرد به دوز بالاتری از فولات نیاز داشته باشد، شامل موارد زیر است:
خانم‌هایی که دچار اختلال در متابولیسم اسیدفولیک هستند.
افرادی که داروهایی با اثرات ضدفولات مصرف می‌کنند (مانند بیماران مبتلا به صرع، روماتیسم و بیماری‌های التهابی روده)
بیماران مبتلا به ایدز
مبتلایان به بیماری مزمن کلیوی که نیاز به دیالیز دارند.
بیماران مبتلا به کم‌خونی داسی شکل
افرادی که دخانیات مصرف می‌کنند.
افرادی که سابقه مصرف مزمن الکل دارند.
افراد مبتلا به چاقی مزمن
بیماران مبتلا به دیابت نوع دو
توصیه می‌شود که مادر باردار مصرف فولات را تا پایان دوره بارداری و همچنین در دوران شیردهی ادامه دهد زیرا مصرف این دوز از فولات (٤٠٠ میکروگرم در روز) نه تنها عوارضی ایجاد نمی‌کند بلکه برای رشد بهتر نوزاد و جلوگیری از کم‌خونی و افسردگی پس از زایمان در مادر نیز موثر است.
ممکن است به تشخیص پزشک میزان مصرف اسیدفولیک یا مکمل فولات در بارداری افزایش و یا کاهش یابد. قطع و یا افزایش میزان مصرف این ویتامین در بارداری بدون نظر پزشک نباید انجام شود.
نحوه مصرف فولیک‌اسید در بارداری
خانم‌های باردار می‌توانند اسیدفولیک مورد نیاز در بارداری را ازطریق مصرف مکمل‌های حاوی اسیدفولیک یا فولات فعال دریافت کنند.
زنان باردار باید روزانه یک عدد قرص ۴۰۰ میکروگرمی مصرف کنند. البته به جز در مواردی که پزشک تشخیص دهد مادر به فولات بیشتری نیاز دارد.
مکمل فولات را می‌توان همراه با غذا یا با معده خالی و با یک لیوان آب استفاده کرد. این‌که چه ساعتی از شبانه روز این مکمل مصرف شود تفاوتی ندارد ولی بهتر است زمان استفاده از فولیک‌اسید با مصرف چای و یا لبنیات همراه نبوده و حداقل یک ساعت فاصله داشته باشد.
اگر قصد دارید اسیدفولیک را ازمکمل مولتی‌ویتامینی دریافت کنید، مطمئن شوید که محصول حاوی ویتامینA (رتینول) نباشد.
