تغذیه مناسب برای بیماران گوارشی متناسب با نوع بیماری
بیماری های دستگاه گوارشی فوقانی و تحتانی جزو شایعترین مشکلات سلامتی در دنیا هستند.
عادات غذایی و مصرف بعضی از غذاها می تواند نقش مهمی در وقوع، درمان و پیشگیری از مشکلات گوارشی داشته باشد.
تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی می تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کرده و در بسیاری مواقع ایجاد علائم گوارشی و هزینه های تشخیص و درمان را به طور قابل ملاحظه ای کاهش دهد. به همین دلیل در این محتوا به غذای مناسب برای بیماران گوارشی و نکات تغذیه ای که باید رعایت کنند، پرداخته ایم.
اصول تغذیه در بیماران مبتلا به سرطان دستگاه گوارش
اصول تغذیه در سرطان های دستگاه گوارش با توجه به اینکه کدام اندام درگیر کنسر شده است متفاوت می باشد. در ادامه بصورت خلاصه به اصول درمان تغذیه مناسب بیماران گوارشی در بعضی از شایع ترین سرطان های دستگاه گوارش می پردازیم.
تغذیه درمانی در سرطان معده
1. رژیم درمانی با توجه به ناحیه ای که درگیر شده است و گرید یا درجه بیماری متفاوت می باشد.
2. رژیم غذایی باید با توجه به تحمل بیمار تنظیم شود. معمولا غذاهای نرم یا رژیم مایعات کامل راحت تر پذیرفته می شوند.
3. هر غذایی که باعث ایجاد ناراحتی و درد در بیمار شود باید حذف شوند.
4. غذاها با احتیاط و به تدریج در وعده های غذایی اضافه شوند. از مصرف غذاهای محرک، حجیم و نفاخ باید پرهیز گردد.
5. در صورت انجام عمل جراحی برای درمان با توجه به مقداری که از معده باقی مانده است باید برنامه غذایی تنظیم گردد.
تغذیه درمانی در سرطان های کولورکتال
1.بعضی از درمان های کنسر باعث کمبود مواد مغذی می شوند. بنابراین باید وضعیت تغذیه ای بررسی شده و اگر کمبود مواد مغذی وجود دارد تحت نظر پزشک از مکمل های مناسب استفاده شود.
2.رژیم غذایی باید کم چربی و حاوی مقدار مناسبی چربی های سالم مانند منابع امگا 3 باشد. باید از مصرف چربی های اشباع، هیدروژنه، غذاهای پرچرب، سرخ شده و سوخاری و فست فودها خودداری شود.
3.مقدار دریافت فیبر غذایی را به تدریج افزایش داده و سعی کنید از سبزیجات و میوه های تازه استفاده کنید.
4.مصرف گوشت قرمز می تواند ریسک ابتلا به سرطان های کولورکتال را افزایش دهد بنابراین مصرف آن را به حداقل برسانید. از منابع پروتئینی دیگر مانند گوشت سفید، تخم مرغ و لبنیات کم چرب استفاده کنید.
5.مصرف الکل را قطع کنید.
6.مصرف قندهای ساده یا مواد غذایی که حاوی قندهای ساده هستند را به حداقل برسانید. تحقیقات نشان داده اند استفاده از مواد غذایی حاوی قندهای ساده خطر بازگشت بیماری را افزایش می دهد.
7.وضعیت ویتامین D حتما چک شود و درصورت کمبود زیر نظر پزشک مکمل غذایی آن استفاده شود.
اصول تغذیه در بیماران دارای سلیاک
بیماری سلیاک یا انتروپاتی حساس به گلوتن، در نتیجه عدم تحمل یا حساسیت به گلوتن که پروتئین موجود در بعضی غلات مانند گندم است به وجود می آید. این بیماری از دوران نوزادی تا بزرگسالی امکان بروز دارد. پروتئین گلوتن در گندم، جو و چاودار وجود دارد. در بعضی از افراد حساسیت به جو دوسر نیز دیده می شود.
1.پیروی از یک برنامه غذایی فاقد گلوتن اصلی ترین تغذیه بیماری گوارشی سلیاک است.
2.حذف همه مواد غذایی که حاوی گندم، جو، چاودار و فرآورده های آنها مانند آرد هستند.
3.حذف انواع ماکارونی، پاستا، لازانیا، نان ها، بیسکوئیت، کیک و سایر دسرهای حاوی آرد گندم یا آرد جو
4.حذف همه مواد غذایی که حاوی مالت یا عصاره مالت به عنوان شیرین کننده هستند.
5.مصرف لبنیات آزاد است ولی شیر یا ماست های طعم داری که به آنها مالت یا آرد اضافه شده و همینطور بستنی هایی که دارای تکه های کوکی یا شیرینی هستند و 6.همینطور بستنی قیفی نباید مصرف شوند.
7.حذف غذاهای سوخاری به دلیل اضافه کردن آرد سوخاری به آنها قبل از سرخ شدن.
8.قبل از خرید یا مصرف هر ماده غذایی به دقت ترکیبات آن را بررسی کنید و اگر موردی را متوجه نشدید از فروشنده یا حتی شرکت سازنده سوال کنید.
9.داروها و مکمل های غذایی هم ممکن است حاوی ترکیبات گلوتن بخصوص عصاره مالت باشند. قبل از مصرف هر دارو یا مکملی از پزشک، داروساز یا شرکت سازنده درمورد بدون گلوتن بودن آن سوال کنید.
10.اگر ماده غذایی بدون گندم یا جو باشد لزوما به معنای بدون گلوتن بودن نیست و حتما باید ترکیبات محصول را قبل از مصرف بررسی کنید.
رژیم غذایی بیماران گوارشی
اصول تغذیه در افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر (IBS)
بیماری یا سندروم روده تحریک پذیر یکی از شایع ترین بیماری های دستگاه گوارش می باشد.
این سندروم شامل مجموعه ای از علائم یا نشانه هایی است که با هم بروز می کنند و عبارتند از: دردهای شکمی متناوب و تغییر در حرکات روده که ممکن است باعث ایجاد اسهال، یبوست یا هر دو به صورت متناوب شوند.
سایر علائم عبارتند از نفخ و تولید گاز و افزایش ناراحتی های گوارشی به دنبال استرس های روانی و احساسی. سندروم روده تحریک پذیر برخلاف بیماری التهابی روده (IBD) به بافت دستگاه گوارش آسیب نمی زند.
بهترین تغذیه مناسب بیماران گوارشی IBS پیدا کردن و حذف مواد غذایی یا موقعیت هایی است که در آن علائم بیماری بروز می کند. سایر توصیه ها برای بهبود سندروم روده تحریک پذیر عبارتند از:
1.سر ساعت و منظم غذا بخورید.
2.به جای مصرف یک وعده غذای حجیم از چند وعده کوچک و متناوب استفاده کنید.
استفاده از فیبر رژیمی را افزایش دهید. بهتر است فیبر را به تدریج در برنامه غذایی خود اضافه کنید تا نفخ و مشکلات گوارشی ایجاد نکند. استفاده بیشتر از میوه ها و 3.سبزیجات تازه و غلات کامل توصیه می شود.
4.مایعات کافی بنوشید تا از یبوست جلوگیری کند.
5.مصرف غذاهای نفاخ و دیر هضم، ادویه ها به مقدار زیاد و غذاهای بسیار سرخ شده را به حداقل برسانید.
6.مصرف الکل و شیرین کننده های رژیمی بخصوص آنهایی که حاوی قندهای الکلی هستند مانند سوربیتول و زایلیتول را به حداقل برسانید.
7.نوشیدنی های گازدار مانند نوشابه ها را حذف کنید.
8.پیروی از رژیم غذایی FODMAPs می تواند به بهبود علائم بیماری کمک کند.
در این برنامه غذایی مصرف غذاهایی که حاوی کربوهیدرات های کوتاه زنجیره و قابل تخمیر هستند حذف می شوند. از آنجا که بسیاری از مواد غذایی حاوی این ترکیبات هستند باید حتما از متخصص تغذیه برای تنظیم این برنامه غذایی کمک بگیرید.
غذاها یا عادات غذایی که مشکلات گوارشی شما را تشدید می کنند شناسایی کرده و از آنها اجتناب کنید.
تغذیه درمانی در بیماران دارای کولیت اولسراتیو
دو بیماری کولیت اولسراتیو و بیماری کرون جزو بیماری های التهابی روده (IBD) هستند.
این بیماری یک مشکل مزمن و عود کننده است که به شکل التهاب دستگاه گوارش مشخص می شود. پاسخ های التهابی باعث آسیب به بافت دستگاه گوارش و ایجاد زخم یا اولسر می شود.
به همین علت است که خونریزی از روده و وجود خون در مدفوع در این بیماری دیده می شود. این بیماری برخلاف بیماری کرون فقط روده بزرگ یا کولون را درگیر می کند. سایر علائم این بیماری عبارتند از اسهال، تب، کاهش وزن، کم خونی، عدم تحمل بعضی مواد غذایی، سوء تغذیه و تاخیر در رشد در کودکان.
علت اصلی این بیماری هنوز نامشخص است و شامل مجموعه ای از واکنش های ایمنی دستگاه گوارش و فاکتورهای ژنتیکی و محیطی می باشد.
تحقیقات نشان داده رژیم غذایی کشورهای غربی یکی از فاکتورهای ایجاد کننده بیماری های التهابی روده است.
استفاده بیش از اندازه شکر، عدم مصرف میوه و سبزیجات، دریافت پایین فیبر غذایی، مصرف بیش از اندازه گوشت قرمز و الکل، نسبت نامناسب دریافت اسیدهای چرب امگا 6 به امگا 3 و کمبود ویتامین D همگی جزو فاکتورهای رژیمی هستند که باعث بروز این بیماری می شوند.
1.استفاده از پروبیوتیک ها به صورت غذا یا مکمل می تواند در بهبود علائم بیماری های التهابی روده موثر باشد
2.در زمان حمله و بازگشت بیماری بهتر است از یک رژیم کم باقیمانده با مقدار فیبر غذایی کم استفاده کنید که به بهبود اسهال کمک می کند.
3.وعده های غذا بهتر هست کم حجم ولی متعدد باشند تا به یکباره حجم زیادی غذا وارد دستگاه گوارش نشود.
4.غذاهای پرچرب و سرخ شده به مقدار زیاد، سبزیجات و غذاها نفاخ، میوه های خشک شده و شیره میوه ها را بهتر هست خیلی کم استفاده کنید.
5.انواع آجیل و مغزها، حبوبات، اوتمیل، غلات کامل و فرآورده های آن باید با احتیاط مصرف شوند.
6.نوشیدنی های الکلی، انواع نوشابه ها و نوشیدنی های گازدار و نوشیدنی های دارای قند زیاد را مصرف نکنید. همچنین نوشیدنی های دارای کافئین باید با احتیاط و در حجم کم مصرف شوند.
7.فست فودها و غذاهای آماده را بهتر است استفاده نکنید.
8.ادویه ها را به مقدار کم و محدود استفاده کنید.
9.بهتر است از شیرهای کم لاکتوز یا بدون لاکتوز استفاده کنید.
10.از غذاهایی که استفاده می کنید یادداشت بردارید و هر غذایی که باعث بازگشت بیماری شده یا علائم آن را تشدید می کند از برنامه غذایی خود حذف کنید.
تغذیه در ریفلاکس معده
در بیماری ریفلاکس معده به دلایل مختلف اسید و محتویات معده به داخل مری بر می گردد.
از آنجا که مری فاقد بافت پوششی معده می باشد، اسید معده روی دیواره مری تاثیر گذاشته و سبب ایجاد التهاب و سوزش می شود.
اگر ریفلاکس درمان نشود و ادامه پیدا کند باعث آسیب به بافت مری و ایجاد زخم میشود. ریفلاکس رابطه مستقیمی با چاقی بخصوص چاقی شکمی دارد. همچنین در دوران بارداری هم امکان وقوع آن افزایش پیدا می کند. هرنی یا فتق هیاتال هم می تواند سبب ایجاد ریفلاکس معده به مری شود.
مداخلات تغذیه ای برای درمان ریفلاکس معده به مری
1.از مصرف غذاهای حجیم و پرچرب خودداری کرده و غذاهای سرخ شده را هم بسیار کم استفاده کنید.
2.بعد از غذا حداقل 2 تا 3 ساعت نباید دراز بکشید.
3.از مصرف شکلات، غذاهای پرادویه و نعناع و فرآورده های آن مثل عرق نعناع خودداری کنید.
4.مصرف نوشیدنی های دارای کافئین مانند چای غلیظ، قهوه و نوشابه ای انرژی زا را محدود کنید.
5.رژیم غذایی متعادل و حاوی مقادیر کافی فیبر داشته باشید.
6.اگر چاق هستید یا اضافه وزن دارید حتما وزنتان را کم کنید.
7.از مصرف حجم زیاد غذا در هر وعده خودداری کنید و سعی کنید وعده های کوچک و کم حجم و متعدد داشته باشید.
تغییرات سبک زندگی برای درمان ریفلاکس
1.اگر در شب دچار ریفلاکس می شوید، هنگام خواب زیر سر یا بالش را 15 تا 20 سانت بالا بیاورید.
2.از مصرف دخانیات و نوشیدنی های الکلی خودداری کنید.
3.سعی کنید استرس خود را درحد ممکن کاهش دهید.
4.از پوشیدن لباس هایی که در قسمت شکم تنگ هستند یا استفاده از کمربندهای محکم خودداری کنید چون فشار روی معده ریفلاکس را بدتر می کند.
رژیم غذایی در افراد دارای سوء هاضمه
سوء هاضمه یا دیس پپسی به وجود درد یا ناراحتی در قسمت بالای شکم و معده که به دنبال غذاخوردن پیش می آید، گفته می شود.
دلایل ایجاد سوء هاضمه می تواند ریفلاکس معده به مری، زخم معده، گاستریت یا التهاب معده، بیماری های کیسه صفرا یا سایر دلایل پاتولوژیک قابل تشخیص باشند.
مداخلات تغذیه ای در درمان سوء هاضمه
در زمینه غذاها یا عادات غذایی که ممکن است ایجاد سوء هاضمه کند مطالعات زیادی انجام نشده ولی به صورت کلی توصیه های زیر را می توان برای بهبود سوء هاضمه به کار برد:
1.از مصرف غذاهای پر ادویه، غذاهای شور و پرنمک مانند خیارشور و انواع شورها و غذاهای نفاخ خودداری کنید.
2.مصرف غذاهای سرخ شده و فست فودها را به حداقل برسانید.
3.در بعضی افراد مصرف شیر می تواند علائم را بدتر کند، در این موارد می توانید از شیر بدون لاکتوز یا ماست استفاده کنید.
4.مصرف الکل و دخانیات را قطع کنید. در مصرف نوشیدنی های دارای کافئین زیاد، احتیاط کنید.
5.مصرف غذا در حجم کم و در دفعات بیشتر می تواند به بهبود علائم سوء هاضمه کمک کند.
6.سعی کنید لیستی از غذاهایی که مصرف آنها علائم سوء هاضمه را در شما افزایش می دهد تهیه کنید و مصرف آنها را تا حد ممکن کاهش دهید.
نکات برنامه غذایی در زخم معده
علت اصلی زخم معده آلودگی با باکتری هلیکو باکتر پیلوری، گاستریت یا التهاب معده، استفاده از آسپرین و سایر داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) و کورتیکواستروئیدها می باشد.
استرس های مزمن هم خطر زخم معده یا پپتیک اولسر را افزایش می دهد. مصرف نوشیدنی های الکلی و دخانیات هم با افزایش ریسک زخم معده در ارتباط هستند.
1.وضعیت ویتامین B12 باید حتما بررسی شود. چون فاکتور داخلی که سبب جذب این ویتامین می شود از معده ترشح شده و در بیماری های معده ممکن است ترشح آن دچار مشکل شود.
2.درصورت وجود خونریزی در معده باید احتمال وجود کم خونی یا فقر آهن بررسی شود. در صورت وجود کمبود هریک از مواد مغذی باید نسبت به درمان آنها اقدام کرد.
3.استفاده از الکل و دخانیات باید تا حد ممکن محدود شود. هم الکل و هم تنباکو روی ترشح اسید و مخاط معده تاثیر گذاشته و خطر ایجاد زخم را افزایش می دهند.
بعضی ادویه ها ممکن است علائم زخم معده را افزایش دهند. مصرف غذاهای پرادویه بخصوص فلفل باید محدود شود.
4.غذاهای اسیدی معمولا مشکلی برای زخم معده ایجاد نمی کنند ولی اگر فرد در ناحیه دهان یا مری هم دچار زخم باشد استفاده از غذاهای اسیدی می تواند باعث سوزش و التهاب شود.
5.هر ماده غذایی که علائم بیماری را تشدید می کنند باید حذف شده یا خیلی کم مصرف شود.
6.پیروی از یک رژیم متعادل که حاوی مقادیر کافی از میوه ها و سبزیجات باشد می تواند نقش پیشگیری یا بهبودی در زخم معده را داشته باشد.
تغذیه در بیماران مبتلا به هموروئید وشقاق
علت اصلی هموروئید و شقاق وجود یبوست و مشکل در دفع است.
دلایل تغذیه ای که باعث ایجاد یبوست می شوند عبارتند از:
عدم وجود فیبر کافی در رژیم غذایی، دریافت کم مایعات، محدودیت دریافت مواد غذایی و کالری، استفاده از مکمل آهن یا کلسیم، نداشتن فعالیت بدنی و بی تحرکی، استفاده نادرست از مسهل ها، به تعویق انداختن زمان رفتن به دستشوئی.
توصیه های تغذیه ای برای بهبود یبوست
1.مقدار فیبر مصرفی را بالا ببرید. سعی کنید در برنامه غذایی از میوه ها و سبزیجات تازه استفاده کنید. به جای کربوهیدرات های تصفیه شده از غلات کامل و نان های سبوس دار استفاده کنید. حبوبات هم مقادیر زیادی فیبر دارند.
2.استفاده از مواد غذایی که ایجاد لعاب می کنند مانند دانه چیا، پسیلیوم و … به افزایش حجم مدفوع و بهبود یبوست کمک می کند.
3.بیشتر مایعات مصرف کنید. برای جلوگیری از یبوست مصرف روزانه حداقل 2 لیتر آب و سایر مایعات ضروری است.
اگر یبوست مدت طولانی ادامه پیدا کند فرد دچار تورم و بیرون زدگی عروق ناحیه مقعد (هموروئید) یا ایجاد زخم در مقعد (فیشر) می شود. در این حالت بهترین درمان انجام عمل جراحی است.
در جراحی های مقعد توصیه بر این است که تا بهبود زخم از رژیم غذایی کم باقیمانده استفاده شود ولی بعد از آن رژیم پرفیبر و با مقدار زیاد مایعات استفاده شود تا از ایجاد یبوست مجدد جلوگیری گردد.
