آیا تا کنون با اصطلاح روان تنی یا سایکوسوماتیک مواجه شده‌اید؟ چه اطلاعاتی در مورد اختلالات سایکوسوماتیک (psychosomatic disorder) دارید؟ اگر علاقه‌مند به کسب اطلاعاتی در این زمینه هستید تا انتهای این مطلب همراه ما باشید. زیرا در این مقاله قصد داریم تمامی نکات ریز و درشت مربوط به روان تنی یا سایکوسوماتیک را مورد بررسی قرار دهیم.
روان تنی یا اختلال سایکوسوماتیک به چه معناست؟
احتمالا شما هم در طول زندگی خود این تجربه را داشته اید که برخی از مشکلات و یا اختلالات جسمی که با آن روبرو شدید، علیرغم مراجعه به پزشک و دارودرمانی التیام نیافته‌اند. در حقیقت منشا این بیماری‌ها ذهنی و روحی هستند و به همین دلیل است که پاسخ مناسبی به دارو درمانی نمی‌دهند.
با توجه به توضیحات فوق می‌توان گفت که بیماری روان تنی یا سایکوسوماتیک در حقیقت دردهایی هستند که در اثر تنش، فشار روانی، استرس مزمن یا سرکوب فشارهای روانی در بدن ایجاد می‌شود. این دردها در حقیقت هیچ منشا جسمی ندارند. بنابراین دارودرمانی برای التیام آن‌ها کارساز نیست.
در واقع بیماری‌های روان‌تنی در گروه اختلالات اضطراب قرار می‌گیرند. اما تفاوت سایکوسوماتیک با سایر اختلالات اضطرابی در این است که در چنین حالتی استرس‌ها خود را به صورت دردهای جسمانی و فیزیکی بروز می‌دهند. با توجه به ماهیت اضطراب، افراد معمولا در بازه سنی بین ۱۸ تا ۴۰ سالگی به اختلال سایکوسوماتیک دچار می‌شوند.
از مهم‌ترین و بارزترین مشکلات روان تنی یا سایکوسوماتیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سردردهای تنشی
- میگرن
- فشار خون
- دیابت
- گردن درد
- اختلالات جنسی
- مشکلات پوستی
- مشکلات گوارشی
- ریزش مو
- بی‌خوابی
- مشکلات مربوط به قاعدگی
آیا مشکلات روان‌تنی و اختلال خود بیمار انگاری به یک مفهوم هستند؟
خود بیمار انگاری اختلالی است که در آن فرد استرس و اضطرابی مبنی بر ابتلا به بیماری‌های خطرناکی را به صورت مداوم تجربه می‌کند.
در حالیکه در روان‌تنی دردها و بیماری‌ها منشا ذهنی دارند و استرس و اضطراب می‌تواند منجر به تشدید آن شود.
فردی که به خود بیمار انگاری مبتلا است، یک سردرد ساده را نشانه یکی از بیماری‌های مزمن مانند تومور مغزی قلمداد می‌کند. همین تصور ذهنی سبب می‌شود که فرد مکررا به پزشک مراجعه کرده و از او درخواست تجویز آزمایش‌های مختلفی را بکند.
اما اختلال سایکوسوماتیک سرمنشا روانی دارد و منجر به انتقال آشفتگی‌های روحی به جسم فرد می‌شود.
انواع اختلال سایکوسوماتیک
اختلال سایکوسوماتیک یا روان‌تنی معمولا بسته به دلیل آن به شکل‌های مختلفی در بدن فرد بروز می‌کند. در ادامه انواع مختلفی از این اختلال را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
۱) اختلال تبدیلی
در بسیاری از موارد اختلال روان‌تنی به صورت دردهای مزمن و شدید در بدن فرد بروز پیدا می‌کند که در اثر فشارهای روحی ایجاد شده است. به این ترتیب حالات روحی فرد روی کاهش یا افزایش این دردهای مزمن نقش کلیدی ایفا می‌کنند.
مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که در بسیاری از افراد افسردگی با دردهای مزمنی در نواحی مختلف بدن همراه است. این دردها با بهبود حالات روحی فرد معمولا کمتر می‌شوند، اما در حالت کلی بهبود اختلالات روان‌تنی اندکی زمانبر هستند.
۲) اختلال هیپوکندریا
افرادی که به این نوع از اختلال سایکوسوماتیک به نام خودبیمارانگاری یا هیپوکندریا مبتلا هستند، هر درد کوچکی را به یک بیماری سخت و صعب‌العلاج نسبت می‌دهند. هر چند نشانه‌های چندانی از این بیماری‌ها در آن‌ها وجود نداشته باشد.
۳) اختلال سایبر کندریا
سایبر کندریا در حقیقت نوعی تلقین است. به این ترتیب که فرد با مطالعه و آگاهی از نشانه‌های یک بیماری، به خود تلقین می‌کند که این نشانه‌ها را دارد. به این ترتیب تصور می‌کند که به این بیماری دچار شده است. با تصور بیماری و افزایش اضطراب نیز معمولا نشانه‌ها بیش‌تر می‌شوند و فرد را دچار این اختلال می‌کنند.
هر چند در حالت کلی کسب اطلاعات و داشتن آگاهی در مورد بیماری‌های مختلف در بسیاری از موارد می‌تواند مفید باشد. اما عدم استفاده صحیح از دانش می‌تواند در بلند مدت برای این گروه از افراد مشکل ساز شود.
۴) اختلال جسمانی سازی
در بسیاری از موارد پزشک معالج فردی که به اختلال روان‌تنی مبتلا شده است، بعد از مطالعه در فرد هیچ دلیل فیزیولوژیکی برای بیماری پیدا نمی کند. از این رو مشخص می‌شود که حالات روانشناختی او به صورت مشکلات فیزیولوژیکی در او بروز کرده است.
در افرادی که به این اختلال مواجه هستند، معاینه ها و آزمایش ها وجود مشکل خاصی را در فرد نشان نمی‌دهند. در حالی که بیمار مدام از مشکلات جسمی خود در حال شکایت است. در این حالت است که گفته می‌شود اختلالات روانشناختی خود را به صورت جسمانی شدن بروز داده‌ند.
علائم دردها و اختلالات روان‌تنی
همه ما کم و بیش در طول زندگی خود اختلالات روان‌تنی یا سایکوسوماتیک را تجربه کرده‌ایم. به عنوان مثال افزایش ضربان قلب هنگام اضطراب و یا نفس نفس زدن هنگام ترس از جمله رایج‌ترین اختلالات روان‌تنی مشترک در بین افراد است.
این اختلالات معمولا در افراد مختلف به شکل‌های مختلفی بروز پیدا می‌کند. بنابراین نمی‌توانیم دسته‌بندی خاصی را در مورد علائم روان‌تنی ارائه دهیم. اما در حالت کلی وجود نشانه‌های زیر زنگ خطری برای وجود بیماری‌های روان‌تنی است:
- رابطه زمانی نزدیک بین عوامل روانشناختی و بیماری طبی و تاثیر متقابل آن‌ها بر یکدیگر
- تداخل اختلالات سایکوسوماتیک در روند درمان مشکلات طبی
- تاثیر مستقیم مشکلات روانی بر بهبود یا تشدید علائم بیماری
راه‌های درمان مشکلات روان‌تنی یا سایکوسوماتیک
درمان مشکلات روان‌تنی یا سایکوسوماتیک صرفا با مراجعه به پزشک متخصص امکان‌پذیر نیست. بلکه این افراد تنها با بهره‌گیری از راهنمایی‌های روان‌درمانگر است که می‌توانند تغییرات مشهودی را در روند درمانی خود داشته باشند. از این رو راه‌های درمان اختلال سایکوسوماتیک به شکل زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- مراجعه به روانشناس
در بسیاری از موارد تنها چیزی که بیماران مبتلا به اختلال سایکوسوماتیک به آن احتیاج دارند، گوش شنوایی برای شنیدن مشکلات و فشار هایی است که تحمل کرده‌اند. بنابراین صحبت با یک روان‌درمانگر می‌تواند روند درمانی آن‌ها را بهبود بخشد.
تراپیست معمولا با آموزش راه‌های مدیریت استرس، مدیریت بحران و … به افراد کمک می‌کند تا در مواجهه با مشکلات با صبوری بیش‌تری پیش روند و فشار روانی خود را تا جای ممکن کاهش دهند. - رفتار درمانی
رفتار درمانی شاخه‌ای از روانشناسی است که می‌تواند به فرد کمک کند تا کنترل افکار خود را به دست بگیرد. به این ترتیب افراد می‌توانند تمام موقعیت‌هایی را که سبب ایجاد افکار و احساسات منفی در آن‌ها می‌شود را با موفقیت پشت سر بگذارند. - یوگا درمانی
بسیاری از تراپیست‌ها و پزشکان معتقدند که یوگا بر هر درد بی‌درمان دواست. زیرا سبب تخلیه ذهن و دوری از افکار پوچ می‌شود. از طرفی نیز با تقویت کنترل بر تنفس و حرکات کششی بدن را در حالت ایده‌آلی قرار می‌دهد.
یوگا درمانی بهترین روش برای رهایی از اختلالات و فشارهای روحی، تقویت حافظه، تقویت عضلات و ماهیچه‌ها و کاهش دردهای موضعی است. البته به شرطی که با اصول درست انجام شود. - ماساژ درمانی
بهره‌گیری از ماساژ درمانی بهترین راهکار برای تسکین دردهای سایکوسوماتیک است. زیرا شل کردن عضلات و رگ‌های عصبی آرامش و راحتی خیال را با خود به همراه دارد.
در طب سنتی از ماساژ به عنوان راهی برای تسکین درد و آرامش بدنی یاد شده است. از این رو امتحان کردن آن به عنوان یکی از روش‌های درمان اختلالات روان‌تنی خالی از لطف نخواهد بود. - ورزش
سلامت روان و ورزش معمولا رابطه مستقیمی با هم دارند. به همین دلیل است که معمولا به افراد توصیه می‌شود که برای بهبود حالات روحی خود و پیشگیری از افسردگی، ورزش را در برنامه روزمره خود فراموش نکنند.
انجام مداوم ورزش علاوه بر تقویت روحیه، سبب آرامش ذهن می‌شود و بدن را از نظر جسمی و فیزیکی نیز تقویت می‌کند. بنابراین می‌تواند گزینه مناسبی برای رهایی از اختلالات سایکوسوماتیک باشد. - دارو درمانی
در بسیاری از موارد برای تسکین یا مدیریت دردهای ناشی از اختلالات سایکوسوماتیک از مسکن‌ها استفاده می‌شود. هر چند استفاده از مسکن‌ها راهکاری برای درمان قطعی نیست. اما با مدیریت درد می‌توان راه را برای تحمل یا کنترل بیماری هموار کرد.
